Geen bal op tv | Lidice

COLUMN - Een oude vrouw loopt over een grasveldje. Ze is gedrongen, heeft krullend blauwgrijs haar en doet me aan wijlen mijn oma denken. ‘Zo liep je naar de keuken’, zegt ze in het Tsjechisch. En je ziet haar door een denkbeeldige gang lopen. Ze gaat een denkbeeldig hoekje om en staat in de denkbeeldige keuken. ‘Hier sliep ik vaak’, zegt ze. Ze lacht.

Het treurigste gevoel dat ik ken, is de weg kennen in een huis dat niet meer bestaat, schreef Rudy Kousbroek. Deze vrouw kende de weg in een dorp dat er niet meer is. Lidice, op 10 juni 1942 met de grond gelijk gemaakt toen de Nazi’s de dood op Heidrich wilden wreken. 

De nu 85-jarige vrouw was toen een meisje van tien en is een van de weinige bewoners die de vergeldingsactie heeft overleefd. De meeste van haar leeftijdgenoten waren vergast in Chelmno, zij werd naar Duitsland gestuurd omdat ze kennelijk aan een aantal Arische rassenkenmerken voldeed. Blond haar had ze niet. En blauw ogen ook niet. Het inmiddels 85-jarige meisje van tien weet niet waarom zij tot de uitverkorenen behoorde die de dans ontsprongen.

In Nazi-Duitsland werd ze liefdevol opgevangen door een Duits echtpaar. Ze kreeg een andere naam. Toen de oorlog was afgelopen ging ze weer terug. Ze kreeg niet de kans om afscheid te nemen van haar pleegouders. Ze had een foto mee, die haar tante verscheurde toen ze weer terug in Tsjechië was.

Als bij een wonder bleek haar moeder Ravensbrück te hebben overleefd. De twee werden herenigd. Er is een foto van. Tien dagen later bezweek de moeder aan tuberculose.

Maar het verhaal is nog niet afgelopen. De makers van Himmlers Hersens Heten Heidrich, de documentairereeks naar het gelijknamige boek van Laurent Binet, laten een historicus aan het woord die onderzoek heeft gedaan naar Lidice. Een week voordat het dorp met de grond gelijk werd gemaakt, bleek een hospita haar joodse huurster te hebben verraden omdat die haar huur niet meer kon betalen. De joodse huurster werd naar Ravensbrück afgevoerd. Een week later werd de hospita op dezelfde trein gezet. De hospita bleek de moeder te zijn van het tienjarige meisje dat inmiddels 85 was. Die had nooit geweten dat haar moeder een verraadster was. Maar nu wist ze het wel. De historicus had het haar verteld.

Een half uurtje later liet paleontoloog Jean Jacques Hublin in The Mind of the Universe een stukje steen uit het Centraal Massief zien met sporen van de eerste wezens die op het land gekropen waren, zo’n 400 miljoen jaar geleden. Dat had net zo goed niet kunnen gebeuren.