Gammele bewaarplicht nadert

Drie jaar lang gegevens bewaren van al het telefoon-, sms- en internetverkeer van ca. 450 miljoen Europeanen. Hoe dichterbij de besluitvorming over dit plan van de Europese ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken komt, hoe belachelijker het klinkt. Het plan rammelt aan alle kanten. Digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom heeft het al grondig gefileerd en vestigde (geflankeerd door de Consumentenbond) met het oog op de bespreking volgende week in de Tweede Kamer nog eens apart de aandacht op het krakkemikkige plan.

Onder het mom van terrorismebestrijding wordt een monster gecreeerd ten behoeve van de algemene opsporing, dus niet beperkt tot ernstige misdrijven. De kosten die het voor met name providers mee zal brengen is een viervoud van de al geraamde miljoenen. Kosten die de overheid niet van zins is te vergoeden, dus zullen worden doorberekend aan de consument. Geen onderzoek toont aan dat de bewaarplicht noodzakelijk is. Sterker, een onderzoek dat uitwees dat een bewaarplicht geen toegevoegde waarde heeft, werd door Donner aan de Tweede Kamer onthouden. En daarbovenuit torent het principiele bezwaar dat de koers van Europa zou worden verlegd van gerichte opsporing naar algemeen toezicht op alle burgers.

Verkeersgegevens onthullen ook inhoud
Accepteren van zo’n koerswijziging zou de toch al fragiele staat waarin de privacy verkeert in Europa een heftige dreun geven. Wellicht zou het zelfs te beschouwen zijn als een definitief afscheid van de privacy. Alhoewel het verkeersgegevens betreft en formeel dus niet de inhoud van het verkeer behelst, is bij met name internet deze scheidslijn vaag. E-mail headers bevatten ook het ‘subject’ en de website-adressen die moeten worden bewaard, geven ook vaak inhoudelijke informatie bloot. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor zoektermen in Google, die in de URL worden weergegeven.

Privacy niet meer hip
De strijd die Bits of Freedom voert tegen het plan wordt bemoeilijkt door de opvatting van velen dat zij “toch niets te verbergen hebben”. Ik kan me niet voorstellen dat je vanuit die gedachte je privacy ongeclausuleerd aan de overheid overdraagt. Maar misschien komt dat omdat George Orwell’s boek ‘1984’ en een film als Terry Gilliam’s ‘Brazil’ zich als waarschuwingen in mijn hersenkamer hebben gevestigd. Maar dan nog. Ook als je een ongebreideld vertrouwen in de overheid stelt en ervoor kiest je ogen te sluiten voor de corrumperende en frauduleuze impulsen die van zo’n databank met persoonlijke gegevens uitgaan. Ook als je denkt dat fouten zoals hier en hier beschreven jou niet zullen overkomen, dan vraag je toch nog wel een goede inhoudelijke onderbouwing van ingrijpende plannen? Het is tekenend dat in Amerika, een land waar na 9/11 ook de nodige ingrijpende wetswijzigingen op dit vlak zijn voorgesteld (en persoonsgegevens ‘big business’ zijn), een soortgelijk plan van de wetgevingstafel werd weggehoond.

Democratisch Europa?
Het oogmerk van de Europese ministers is om het voorstel als bindend Kaderbesluit vast te stellen. Daarmee zou het Europees Parlement praktisch buitenspel worden gezet. De Europese Commissie echter heeft aangegeven met een eigen initiatief te komen waarmee het uit de ‘derde pijler’ wordt gehaald en zodoende ook het Europees Parlement wordt betrokken. Iedereen heeft kunnen zien hoe in de besluitvorming rondom de software-octrooien het Europese Parlement en de nationale volksvertegenwoordigers werden genegeerd. Deze procedure nam de gedaante van een slechte soap aan met bijvoorbeeld verkeerde informatie van minister Brinkhorst die aan een fout van de teksverwerker werd geweten. Uiteindelijk culmineerde dit dossier in een besluit van de Europese Commissie waar Brinkhorst en zijn Deense collega strikt formeel de instructies van de nationale parlementen niet schendden, maar naar de geest geen recht deden aan het brede verzet tegen de richtlijn. Het hierdoor bezoedelde blazoen van Europa kan dus wel een democratische injectie gebruiken. Zeker nu de nationale regeringen trachten de Europese burgers achter de grondwet in wording te krijgen, zou het afhameren van zo’n controversieel plan zonder raadpleging van het Europees Parlement een grote inschattingsfout zijn.

Het kamerdebat van dinsdag
Ik denk dan ook dat dit plan het niet gaat halen. Voor het kamerdebat van dinsdag a.s. is de oppositie al de messen aan het slijpen. Maar ook D66 heeft wel wat duidelijk te maken na het gedoe rondom de software octrooien. De democraten zal namelijk, ondanks de felle kritiek van kamerlid Bakker op de richtlijn, toch het resultaatgerichte doorploegen van Brinkhorst verweten worden. Afgelopen vrijdag berichtte het NRC al dat D66 zich inderdaad bij PvdA, Groen Links en de SP aansluit. En de speech van kersverse minister Alexander Pechtold op het congres van Nederlands Juristen Comite voor de Mensenrechten eergisteren (“ik ben liever een handelaar in kansen dan in angst”) verplicht hem ook tot een ferme inspanning jegens zijn medebewindslieden Donner en Remkes. De VVD zal waarschijnlijk het belang van de terreurbestrijding, maakt niet uit hoe symbolisch, laten prevaleren. Maar misschien zit er ergens nog een waarlijk liberale reflex die wordt opgewekt om deze individuele burgerrechten te beschermen. Van het CDA is waarschijnlijk niet veel te verwachten op dit vlak, die lijken met uitspraken als “Wil je privacy? Surf dan niet” al volledig afscheid van het begrip privacy te hebben genomen. Maar wie weet, het is zo’n slecht voorstel dat door snel bij het verzet daartegen aan te haken, de politieke schade van lotsverbondenheid aan dit tot de prullenbak gedoemde plan binnen de perken blijft.

[Mocht het voorstel het toch halen, dan loopt Sargasso binnen door het nieuwe EU-logo van huistekenaar Crachat]

Update: In het kamerdebat is ferme kritiek geuit op de bewaarplicht (m.n. door PvdA, GroenLinks, SP, D66 en LPF). Woensdag 13 april werd bekend dat naar aanleiding van advies van juristen van de Europese Commissie en de EU-landen de besluitvorming over het plan is uitgesteld. Het initiatief zal bij de Europese Commissie komen te liggen, met bijbehorende inspraak door het Europees Parlement.