EU-verdrag ondermijnt defacto soevereiniteit

Hieronder treft u een gastbijdrage van Arno Uijlenhoet: beoogd lijsttrekker Newropeans in Nederland.

EU-verdrag ondermijnt defacto soevereiniteit
Democratische controle in Europa schiet hierdoor tekort

In Duitsland woedt een discussie over de vraag of het Verdrag van Lissabon, de vervanger van het voormalige Grondwettelijk Verdrag dat door Frankrijk, Nederland en Ierland bij referendum werd afgewezen, verenigbaar is met de Duitse grondwet. Het Duitse constitutionele hof is om een uitspraak gevraagd. Tegenstanders van het verdrag, partijen zowel ter linker als rechter zijde van het politieke spectrum, zijn van mening dat Duitsland steeds meer aan Brussel wordt ‘uitverkocht’. Volgens de middenpartijen, christen-democraten, sociaal-democraten en liberalen, doet het EU-verdrag geen afbreuk aan de soevereiniteit van Duitsland. De lidstaten blijven volgens hen de baas van het verdrag.

Hoewel de middenpartijen formeel gelijk zouden kunnen hebben (de lidstaten dragen namelijk op vrijwillige basis bevoegdheden aan de EU over, waarvan zij ook zelf weer deel uitmaken), op materiële gronden kan weldegelijk worden vastgesteld dat de soevereiniteit van de lidstaten in toenemende mate onder druk staat. Al eerder hebben de lidstaten hun munt opgegeven, met daarbij bevoegdheden op het punt van monetair toezicht. Bovendien werd met de Euro het stabiliteitspact geïntroduceerd. Dit pact beperkt de bewegingsruimte van lidstaten om eigenstandig begrotingsbeleid te voeren. Zo mag het financieringstekort van een lidstaat niet zomaar boven de grens van 3% van het nationale product uitstijgen. Ook de invoering van de interne markt laat een autonome werking op bijvoorbeeld de sociale arrangementen van de lidstaten zien. Wanneer bepaalde sociale voorzieningen, zoals in Nederland de verzekering tegen ziektekosten, worden geprivatiseerd, gelden de Brusselse mededingingsregels.

Maar het Verdrag van Lissabon gaat nog verder. Met het Verdrag van Lissabon wordt het aantal veto’s namelijk verder beperkt. Steeds meer besluiten in de Europese Raad (van regeringsleiders) worden met gekwalificeerde meerderheid genomen. Het gaat hierbij bovendien om die beleidsterreinen die traditioneel gezien worden als essentieel voor de soevereiniteit van een land. Juist op terreinen als buitenlandsbeleid, justitiebeleid en veiligheidsbeleid wordt het voor lidstaten moeilijker om besluiten tegen te houden. Gegeven de stemverhouding in de Raad, verliezen met name de kleinere lidstaten aan positie. De Europese Raad verwordt zo steeds meer tot een eigenstandig supranationaal orgaan. Daar bovenop krijgt de Europese Raad met het Verdrag van Lissabon een vaste voorzitter. Omdat de Europese Raad deze functionaris uit hun midden benoemt en er nog veel onduidelijk is over de aan deze functie gekoppelde taken, is de democratische legitimiteit van dit ‘boven supranationale orgaan’ op zijn minst zeer ‘ijl’ te noemen.

Nou is het natuurlijk zo dat een EU met 27 lidstaten zich moet hervormen om nog enigszins bestuurbaar te blijven; het is heel moeilijk om doelmatig besluiten te nemen met zoveel landen aan tafel. De vraag is echter of versterking van de positie van de Europese Raad op de voorgestelde manier de juiste weg is om recht te doen aan de bestuurbaarheid en legitimiteit van de EU. Het stellen van de vraag is het geven van het antwoord. Nee dus. De voornaamste reden is dat de democratische controle op de besluiten in de Europese Raad tekort schiet. Door het toenemende supranationale karakter van de Raad staan zowel de nationale parlementen als het Europees Parlement steeds meer buiten spel. De afstand tot de burger neemt hierdoor nog verder toe. En dat terwijl de burger al het gevoel had, de greep op Europa te hebben verloren. Steeds meer zullen in de bekende achterkamertjes besluiten en verdragen, langs nationale en partijpolitieke kanalen, worden ‘voorgekookt’. Dit was onlangs nog te zien bij de totstandkoming van het milieuverdrag inzake de CO2-reductie. Na wekenlang van heen en weer gepraat tussen voormalig EU-voorzitter Frankrijk en enkele Oost-Europese lidstaten werd op het laatste moment een akkoord bereikt. Het Europees Parlement kon niet anders doen dan de overeenkomst goedkeuren.

Wat zich in toenemende mate wreekt is dat besluiten tot stand komen op basis van ‘koehandel’ tussen lidstaten. Nationale partijen, met name die in het politieke midden, vertegenwoordigd in het Europees Parlement, lopen aan de leiband van ‘hun’ regeringsleiders. Een kritisch debat ontbreekt hierdoor. Bovendien mist het Europees Parlement de bevoegdheden om niet alleen de Europese Raad maar ook de Europese Commissie ter verantwoording te roepen. Op basis van het Verdrag van Lissabon krijgt het Europees Parlement wel meer medewetgevende bevoegdheden, maar deze zijn onvoldoende om een echt democratisch tegenwicht te bieden aan beide instituties. Het gekke is dat onze nationale politici bij hoog en bij laag beweren in het belang van de burgers te handelen. Defacto zijn zij bereidt om Europa belangrijker te maken, maar verzuimen zij, uit angst om aan positie te verliezen, de democratische controle op de aan ‘Brussel’ overdragen bevoegdheden adequaat te regelen. Zoals ik al eerder heb beweerd, ben ik ervan overtuigd dat dit oneigenlijke proces alleen gestopt kan worden wanneer burgers in Europa bereid zijn zich op Europees niveau politiek te organiseren. We zullen zien of dat er voor de komende verkiezingen van gaat komen.