Einde van de Kraakbeweging? (2)

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag is dat Harm van der Veen, die lange tijd zelf actief was in de Groninger Kraakbeweging. Vandaag het tweede deel. Dit artikel verscheen eerder in het lokale ledenblad van GroenLinks Groningen. Lees ook deel 1 van dit artikel.

De reactie van de overheid op het kraken heeft zich lange tijd in de sfeer van de jurisprudentie afgespeeld. Niet de politiek maar de rechters reageerden dus op de sinds begin jaren zeventig ontstane behoefte aan wetgeving. Op basis van vaak heel oude wetten die oorspronkelijk bedoeld waren als huisvredebescherming en huurrecht, formuleerden de rechters grenzen en richtlijnen voor de krakers. Er ontstond zodoende een rechtsvacuüm waar de kraakbeweging garen bij spon.

Doordat de overheid politiek verdeeld was, kwam zij dus slechts moeizaam tot nieuw beleid. Menig politicus deelde de mening van de krakers dat veel van de pandeigenaren mede schuldig waren aan de woningnood. Hun panden stonden uit speculatieve overwegingen leeg terwijl er een enorme woningnood was. Een in 1973 ingediend wetsvoorstel voor de ‘Anti-kraakwet’ werd in 1978 door deze onenigheid, na jarenlange politieke discussie, door de regering teruggetrokken uit de Eerste Kamer.

Dit leverde nieuwe wetsvoorstellen op die ook pandeigenaren verplichtten hun maatschappelijke rol te spelen, o.a. in de vorm van wetten die kraken onder voorwaarden legaal maakte. In 1979 diende de regering daarom een wetsvoorstel in voor de ‘Leegstandswet’. Daarover werd opnieuw jarenlang politieke strijd gevoerd. Hoewel deze wet in 1981 door beide Kamers werd goedgekeurd, werd er nog verder gediscussieerd over de uitvoerbaarheid daarvan. Uiteindelijk is slechts een klein deel van de ‘Leegstandswet’ in 1986 in werking getreden. Het deel over het strafbaar stellen van het kraken viel daar niet onder, waardoor je kan stellen dat krakers zelfs meer rechten kregen.

In 1993 werd opvallend eenvoudig alsnog een gedeeltelijk kraakverbod ingevoerd via de ‘Huisvestingswet’. Dit is voor krakers tot de dag van vandaag de voornaamste wet die hen inperkt maar ook beschermt. In deze wet werd het kraken van panden die korter dan een jaar leegstaan verboden. Kan een kraker echter aantonen of aannemelijk maken dat het gekraakte pand langer dan een jaar leeg heeft gestaan, dan kan hij onder voorwaarden alsnog ‘huisvrede’ toegewezen krijgen. Zo heeft hij – weliswaar ‘zonder recht of titel’ – zijn huisvrede en is de kraak vanaf dat moment legaal.

Lokaal beleid
Nu treedt dus per 1 oktober 2010 de nieuwe ‘Wet Kraken en Leegstand’ in werking. Hierin wordt kraken voor het eerst als misdrijf strafbaar gesteld en de toekenning van de huisvrede aan de krakers niet langer afhankelijk gemaakt van de duur van de leegstand. Daarnaast zijn de mogelijkheden verruimd om leegstand van gebouwen te bestrijden door te voorzien in de mogelijkheid voor gemeenten om een leegstandsverordening vast te stellen

Gemeenten krijgen de regie bij zowel het vervolgen van krakers als bij het toezicht op de uitvoering van het anti-leegstandsbeleid. Gemeenten hebben echter andere prioriteiten en belangen dan de centrale overheid. Gemeenten – en vooral de grotere steden – zijn in de regel terughoudender. In 1981 werd in opdracht van de centrale overheid een onderzoek gedaan naar kraken en volkshuisvesting. Daaruit blijkt dat veel steden een positieve waardering hadden voor het kraken. Enkele steden (waaronder Groningen) gaven aan zelfs stimuleringsbeleid te voeren.

Het lokale beleid stond dus toen al op gespannen voet met het beleid van de centrale overheid, die streeft naar wetgeving die juist tot vervolging en ontruiming moet leiden. Onder andere vanuit het broedplaatsen-beleid blijken gemeenten hun houding daarin niet fundamenteel veranderd te hebben. In de nieuwe wet is daar kennelijk rekening mee gehouden, door de gemeenten de regie te geven in het beleid. Maar dit kan zich (gelukkig) dus juist tegen consequente uitvoering van de wet keren.

Alternatieven
Zelfs als deze nieuwe wet nu het slotakkoord van de kraakbeweging zou inluiden, kun je het maatschappelijk verlies toch nuanceren. Het staat voor mij niet ter discussie hoe uniek de maatschappelijke functie van de kraakbeweging is geweest, en is. Maar door de concrete successen van de kraakbeweging is ook een semi-gecontroleerde autonome structuur ontstaan. In gelegaliseerde kraakpanden, ‘Broedplaatsen’ en soms ook in kraakwachtpanden heersen nu hele vergelijkbare maatschappelijke, culturele en soms zelfs politieke doelen. Op zich een door toedoen van de kraakbeweging gerealiseerde verdienste voor de maatschappij en een belangrijke verwezenlijking van doelstellingen uit de ideële achtergronden van de kraakbeweging. Maar doordat het een alternatief biedt voor de kraakpanden, leidt het tot een verzwakking van de beweging zelf. De kraakbeweging verliest terrein aan haar eigen successen.

Deze nu bestaande (en nuttige) semi-gecontroleerde plaatsen waar de geest van vrijheden rondwaart, zullen in de toekomst de functie van de kraakbeweging echter nooit volledig kunnen vervangen. Doordat ze financieel en maatschappelijk afhankelijk zijn van anderen (doorgaans lokale overheden of vastgoedeigenaren) kunnen zij niet buiten de orde stappen om een radicale breuk met de gangbare praktijk te promoten. Zij missen de essentiële toegevoegde waarde van de autonomie van de kraakbeweging, die los van wetten en regelgeving haar activiteiten kan ontplooien. De ontdekking van de autonome zone biedt mogelijkheden voor de sociale beweging en moet een meer duurzaam karakter zien te vinden. Het verdwijnen van de kraakbeweging zou op dat vlak een ernstige aderlating kunnen zijn.

Idealen ontruim je niet
Ik denk echter dat deze sociale beweging zal overleven. De kraakbeweging wacht een zware tijd maar heeft herhaaldelijk bewezen beperkende wetgeving effectief te kunnen omzeilen. Ook deze anti-kraak wet kan zij overleven. Cruciaal daarbij zal het aanhouden van politieke en maatschappelijke steun zijn. Met name voor de linkse partijen ligt er een taak om daarin het voortouw te blijven nemen.