Waarom heeft een week eigenlijk 7 dagen?
Sommige dingen lijken zo voor de hand liggend dat je er eigenlijk nooit bij stil staat, zeker iedereen die is opgegroeid in de dominante Joods-Christelijk traditie. De bijbelse God was immers zes dagen druk doende met de schepping. Dan, in genesis 2:2: “Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. God zegende de zevende dag en verklaarde die heilig, want op die dag rustte hij van heel zijn scheppingswerk.” Ook in de tien geboden in Exodus is trouwens een duidelijke verwijzing terug te vinden naar de sabbat als rustdag.
Toch is deze verklaring verre van bevredigend en dat niet alleen omdat het bijbelse verhaal allegorisch van aard is. Het verklaart de 7-daagse week vanuit een verzonnen scheppingsverhaal, terwijl de bijbelse week, zoals veel meer joodse culturele elementen, historisch gezien gewoon terug grijpt op de veel oudere Soemerische week. Deze werd ingesteld door de Soemerische heerser Shulgi (2094-2047 v.C.).
De zogenaamde Umma kalender verspreidde zich via de latere Babylonische kalender door heel Mesopotamië en de Levant. De zon (Utu), maan (Nanna) en de vijf zichtbare planeten aan de nachtelijke hemel Mercurius (Enki), Venus (Inanna), Mars (Gugalanna), Saturnus (Ninurta) en Jupiter (Enlil) zouden als inspiratie hebben gediend voor een zevendaagse week. Zeven is dus wellicht toeval: als ook de buitenplaneten zichtbaar waren geweest, hadden we volgens deze logica een week met meer dan zeven dagen gehad. Ook de oude Grieken namen deze indeling over.
Dat in het Midden-Oosten vanaf 2000 v.C. een week van 7 dagen gangbaar werd, doet echter niets af aan een belangrijk feit. In tegenstelling tot de dag, de maand of het jaar is de week niet een logische afgebakende tijdseenheid die gemakkelijk te koppelen is aan een uit de natuur bekend ritme.
Slechts bij benadering is een volledige maancyclus van 29,53 dagen gelijk te stellen aan 4 x 7 dagen. Drie maal tien, zoals bv. de oude Egyptenaren telden, of zes maal vijf was in dat geval niet per se minder logisch geweest. Het is evenmin een uitgemaakte zaak dat de week gekoppeld zou moeten worden aan de maan(d). Het is derhalve geen wonder dat er bij verschillende culturen andere weken bestonden met minder, of juist veel meer dagen.
De Romeinen bijvoorbeeld namen van de Etrusken de 8-daagse nundinale week over, die eeuwen lang stand hield. Hoewel de Romeinen door contacten met andere volken bekend waren met de week van 7 dagen, bepaalde deze 8-daagse cyclus op basis van de wekelijkse marktdag grotendeels het ritme van het sociale leven. Pas na de hervorming van de kalender door Julius Caesar in 46 v.C. raakte ook de 8-daagse week geleidelijk aan in onbruik, behalve bij onverbeterlijke fans van de Beatles [video].
4, 5, 6 anyone?
Vaak was dus de frequentie van de wekelijkse marktdag bepalend. Een marktweek van vijf dagen lag zo ten grondslag aan de traditionele Pasarancyclus op Java (pasar betekent markt). Deze werd overigens later gecorreleerd met de onder de islam ingevoerde zevendaagse week. Dit over een periode van 35 dagen, de zogenaamde Wetonancyclus. Bij de Nigeriaanse Igbo was het elke vierde dag marktdag. Zij kennen in hun Iguafo Igbo kalender zelfs nu nog een week van 4 dagen, die respectievelijk Eke, Orie, Af? en Nkw? heten. Zeven weken vormen bij de Igbo zo een maand (van 28 dagen), waarvan er 13 in een jaar gaan, plus nog een extra schrikkeldag. Beslist niet onelegant.
Tijdens de Franse revolutie werd in 1793 de Republikeinse kalender ingevoerd. Behalve het uitroepen van het jaar nul en het hernoemen van de maanden, betrof het ook een poging om het decimale stelsel tot het uiterste door te voeren. Men had zelfs plannen voor een dag van 10 uren, met 100 minuten van 100 seconden. Omdat dit enorm onpraktisch bleek, beperkten de Franse revolutionairen zich tot een week van 10 dagen, waarvan er 3 in elke maand gingen. Dit systeem werd begin 1806 door Napoleon weer afgeschaft.
Het zal weinigen bekend zijn, maar ook na de Russische Revolutie sleutelde men aan de lengte van de week. Begin jaren 30 werd door Stalin eerst twee jaar lang met een vijfdaagse week geëxperimenteerd en aansluitend met een zesdaagse week. Het werkpatroon van arbeiders was hierbij uitgangspunt, wat leidde tot een jaar van 72 weken plus 5 nationale feestdagen. In de 5-daagse Sovjet-week had telkens een vijfde van de arbeiders een dag vrij. Dit bleek echter al snel rampzalig in sociaal opzicht. Gezinsleden en vrienden zagen elkaar met de extreem lange werkdagen inclusief ploegendiensten zelden of nooit, hooguit op de vijf feestdagen.
Gedurende de 6-daagse week, ingevoerd in 1931, had iedereen collectief elke zesde dag vrij. Ook dit patroon bleek uiteindelijk geen succes. In juni 1940 werd dit systeem door Stalin dan ook weer ingeruild voor de vertrouwde en veel minder revolutionaire week van zeven dagen.
Reacties (7)
Als gast schreef ik op GC al eens dat de schepping eigenlijk al in vier dagen was geklaard en dat andere enorme prestaties ook wel in vier dagen gerealiseerd worden. Leuk nu te lezen dat er Nigerianen zijn die er een 4-daagse week op na houden.
Alle indelingen, anders ‘dan de zon komt op, de zon gaat onder’, zijn artificieel en kennen juist daarom voordelen, die op details weer nadelig kunnen zijn.
Dat pleit voor de flexibele kalender?
Ja, ik weet zelf niet of het puur is dat je eraan gewend bent, maar een zevendaagse week met (tegenwoordig) 5 werkdagen en 2 dagen weekend voelt wel aan als een natuurlijk ritme. Een tiendaagse week van 7 a 8 werkdagen achterelkaar – het Franse revolutionaire model – is fysiek en psychologisch ongetwijfeld stuk zwaarder vol te houden.
In vroeger tijden, toen de economie en het sociale leven nog niet in zo’n krap keurslijf zaten, speelde dat denk ik overigens veel minder een rol.
Vierdaagse werkweek, ben ik sowieso wel voor te porren.
Die 4-daagse werkweek is er al. Dat wil zeggen: ik krijg soms sterk de indruk dat ik op vrijdag heel wat mensen en instanties niet meer kan bereiken.
Wat ook voorkomt is dat sommige mensen dan weer wel een langere werkweek hebben. In de zorg bijvoorbeeld. Collega ziek, invallen en voor je het weet sta je zeven dagen achter elkaar op de vloer.
Of boeren die in oogsttijd heel wat dagen achtereen werken.
Maar wat de flexibele indeling betreft: je geeft in je artikel voorbeelden van weken die zijn aangepast aan lokale gegevens, in dit geval de markt.
Zouden naast elkaar bestaande verschillen in lengtes van dagen, weken, maanden kunnen bestaan? En, sterker nog, kan het van dag tot dag, van week tot week verschillen?
Overigens ben ik er wel voor om de zomer- en wintertijd als leidraad voor een werkdag en een werkweek te gerbuiken. ’s Zomers korter werken omdat het te warm is, ’s winters korter werken omdat de dagen zo kort zijn ;-)
@1: Er zit ook wel een logica in een jaar (vanuit de niet tropische delen van de aarde bezien: Een cyclus waarin de zon van minimale belichting, naar maximale en weer terug naar minimale belichting gaat). Best belangrijk in verband met oa. de voedselvoorziening. Al houdt het daar ook een beetje op.
Strikt houden aan “dan de zon komt op, de zon gaat onder” geeft trouwens weer moeilijkheden in de buurt van de polen.
@4: En zelfs in de tropen zit er nog een logika in de jaarcyclus: op de evenaar gaat de zon twee keer per jaar recht boven je heen en een half jaar steeds iets meer en dan weer minder naar het zuiden en datzelfde ook een half jaar naar het noorden.
Ook daaraan zijn relevante weercycli verbonden, de moessons en de passaatwinden.
Op de polen zelf zou je een jaar gelijk kunnen stellen aan een etmaal.
#5: Klote werkdagen, daar in de poolgebieden!
Ja, daar wil je geen vijfdaagse werkweek.