De Wob heeft geen loopjongen nodig

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vandaag een gastbijdrage van onderzoeksjournalist Brenno de Winter. De Winter behaalde onlangs voor de rechter een overwinning op de gemeente Kaag en Braassem die leges wilde heffen voor het voldoen aan een openbaarmakingsverzoek. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten wil dat burgers betalen voor het krijgen van openbare stukken. Veel gemeenten proberen opzettelijk de werking van de Wob te frustreren. De schrijver pleit voor een veel openhartiger openheid waarvoor hijzelf een opfriscursus Staatsrecht wil geven, kosteloos. Dit opiniestuk van De Winter verscheen eerder op zijn site alsook op gemeente.nu.

archief met gesloten laden“Gemeente is geen onbetaalde loopjongen”, stelt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten in haar jongste magazine, waarmee de aanval wordt geopend op journalist en burger die zomaar gratis documenten willen hebben. De conclusie is bovenaan het stuk is voorspelbaar: “Wet openbaarheid bestuur functioneert niet goed.”

Het artikel is een schitterende illustratie, waarom de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) zo ongelofelijk hard nodig is: het negeert cruciale feiten en vertekent daarmee de beeldvorming. Precies dat gebeurt bij overheden vaak: een mooi persbericht, verhaal van een voorlichter of een website is gepresenteerd door een communicatie-expert. De realiteit kan anders zijn of veel meer nuance behoeven en dat weten we pas als we de naakte feiten kennen. Net als bij het verhaal van de VNG.

De harde werkelijkheid ligt in documenten en de wetgever verwacht van de overheid dat ze deze actief aan het volk openbaar maken. Pas als dat niet gebeurt komt een Wob-verzoek in zicht.  Daar zit een gedachte achter: het bestuursrechtelijke eigendom ligt namelijk bij de burger.

Loopjongen spelen of dienaar van het volk zijn

Het gaat dus om documenten, die eigenlijk al openbaar hadden kunnen zijn maar waarvoor is gekozen dat niet te doen. Een mooi voorbeeld zijn de declaraties van bestuurders, die openbaar werden op verzoek. Meteen daarop communiceerde het Rijk dit automatisch te doen, waardoor vragen niet meer nodig is. Bij omstreden beleid zie je dat steeds vaker. De VNG vindt dat loopjongen zijn, ik zie dat juist als het volk (de opdrachtgever en eignaar) dienen. Dát doen namelijk heel veel ambtenaren dag in, dag uit hondstrouw.

Wel kopieerkosten, geen leges

De VNG beweert nu dat de rechter besloot dat er in mijn zaak tegen de gemeente Kaag en Braassem geen leges en kopieerkosten mogen worden geheven. Dat is niet de werkelijkheid. De rechters bogen zich alleen over de leges en niet over kopieerkosten. Daar is niets aan veranderd en dat is terecht: kopiëren doe je namelijk voor één partij. Digitale documenten kunnen online en zijn dan ook voor iedereen toegankelijk.

Fijntjes vermeldt de VNG er vervolgens bij dat ik het Wob-verzoek bij veel gemeente indiende. Ook dat is de halve waarheid. Ik heb alle gemeenten aangeschreven, maar niet voordat ik eerst bij de VNG heb gevraagd om de relevante stukken over ICT-beleid. Dat was direct, simpel en heel overzichtelijk. Zij weigerden de informatie en dat werd een rechtszaak. De keus is dan niets doen met het nieuws of toch beleid toetsen. Ik koos het laatste en dat leidde tot het VNG-advies om juist in mijn zaak leges te rekenen.

Falende ICT maakt loopjongens

Wat de VNG ook vergeet te vermelden is het onderwerp van het onderzoek dat ik uitvoerde. Daar ging het om Nederland Open in Verbinding, ICT-beleid dat onderdeel vormt van het Nationaal Uitvoeringsprogramma (NUP). Ambtenaren meldden mij namelijk dat het helemaal verkeerd ging en dat wilde ik hard krijgen. Dat er iets aan de hand was bleek uit onderzoek van Arthur Docters van Leeuwen, die vernietigend oordeelde over de regierol van de VNG.

Succes van digitalisering heeft het omgekeerde effect: informatie wordt beter toegankelijk en neemt de noodzaak van papieren documenten weg. Actieve openbaarmaking wordt dan ook eenvoudiger en dan hoef je het falen niet met leges op de rechtzoekende burger af te reageren.

Ook roepen dat iets gratis moet kan dan stoppen. Feit is dat ambtenaren gewoon salaris krijgen voor het beantwoorden van verzoeken. Als het aan de VNG had gelegen was dat minder gestegen, maar ze krijgen dat betaald. Net als het geld dat ze krijgen voor het maken van de documenten in opdracht van het volk. Net als de VNG, die ook lidmaatschap heffen naar rato van het aantal burgers in een gemeente. Voor creatie betaalt het volk, voor actieve openbaring betaalt het volk en als de overheid nalatig bleek ook voor de passieve openbaring via de Wob.

Nauwelijks Wobs, nauwelijks kosten

Uit een peiling (en uit extern onderzoek) van de VNG blijkt dat er in Nederland heel weinig wordt gewobt.  Het onderzoek van de VNG laat zien dat een kleine gemeente als Kaag en Braassem jaarlijks zo’n 25.000 euro kwijt is aan Wob-verzoeken. Het mooier presenteren van de informatie ofwel de voorlichting kostte die gemeente in 2009 bijna 500.000 euro. Daarmee gingen ze bijna 25.000 euro over budget heen.

Geef mij maar de naakte feiten als ik dan mag kiezen en dan beslis ik zelf of ik van beleid vrolijk word of niet. De gemeente Nuenen zegt zaterdag in het Eindhovens Dagblad dat leges ook dienen om de burger af te schrikken. Dat kan de verhouding met de politiek nooit verbeteren.

VNG op cursus

Misschien moet de VNG hun kennis van staatsrecht, de Wob en ICT opfrissen met een applicatiecursus. Dan komen er gezondere ideeën om beleid te kunnen toetsen. Dat mag je van mijn belastinggeld doen en ik wil hem ook nog wel gratis geven. Nodig dan meteen John Olivier, hoofd juridische zaken Leiden, uit. Dan vertellen we hem dat leges belastingrecht zijn en dat niet de Afdeling van de Raad van State, maar het Hof en de Hoge Raad daarover gaan.

De Afdeling gaat over bestuursrecht, zoals de Wob en dan blijft van de legesheffingen weinig overeind. Een beeld is snel geschapen, maar ik hou toch meer van de nuance op basis van onderliggende feiten en dossierkennis.

Reacties (7)

#1 Stickmeister

Ik onderschrijf dit artikel van harte. :)
VNG is niet goed bezig en begrijpt de rol van de overheid niet (of interpreteert die anders).

  • Volgende discussie
#2 KJ

Het is natuurlijk gewoon onmacht – niet kwaadaardigheid. De overheid en de burger groeien al jaren scheef ten opzichte van elkaar als het gaat om informatie-opslag en -uitlevering. Soms de ene kant op, soms de andere. De overheid in zijn algemeenheid moet beter zijn toegerust om met de consequenties van een opener en sneller maatschappij om te gaan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 high

Goede pitch om voor gemeentes document beheersystemen te gaan ontsluiten voor haar burgers !

dank, dank.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 maarten

Stel dat alles openbaar was. Dan was veel duidelijker wat er allemaal fout gaat. En er gaat veel fout buiten ons zicht. Dat betekent dat we nog meer vallende wethouders krijgen of een einde moeten maken aan het idee van politiek verantwoordelijkheid.

Dat er leges (mogelijk) zijn lijkt me redelijk. Althans, je wil een situatie voorkomen waarin een beperkt aantal burgers met te veel tijd om handen de gehele dag allerlei documenten bij de overheid opvragen en op die manier een organisatie stil kunnen leggen.

Dat er tegelijkertijd iets mis is met de hoeveelheid voorlichters die er aan te pas komt voordat er iets naar buiten komt bij gemeentelijke overheden lijkt me duidelijk, maar dat wordt veroorzaakt door ‘de angst om te verliezen’ (lees: een vallende wethouder).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 naveda

Mooi stuk. Hulde voor BigWobber en zijn niet aflatende strijd voor meer openheid.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Eric

maarten: je maakt er meteen een complottheorie van: ze willen zo weinig mogelijk openbaar omdat ze bewust de regels overtreden. Dat gaat me een stapje te ver.

Niettemin ben ik benieuwd of De Winter een nieuwe denkwijze kan bevorderen. De gemeenten hebben projecten lopen om te zorgen dat zoveel mogelijk informatie ontsloten en gekoppeld kan worden waar het vergunningen etc betreft. Met de stand van de techniek is het zonder meer mogelijk om bijvoorbeeld relevante documenten als pdf’s te publiceren bij raads- en commissieverslagen. Er zijn gemeenten die daar wel degelijk heel serieus mee bezig zijn. Het is te hopen dat die de weigerachtige gemeenten kunnen laten zien dat koudwatervrees niet nodig is.

Meer openheid betekent meer kritische vragen en meer uitleg naar buiten. Bestuurders-nieuwe-stijl zullen daar geen moeite mee hebben, juist omdat het ook meer mogelijkheden biedt om in een eerder stadium bezwaren en ideeën te integreren in de besluitvorming.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Stickmeister

De rechtzaak over de WOB tegen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, een live twitter verslag:
Om 12:40 begonnen
http://twitter.com/vngincourt

  • Vorige discussie