De militarisering van Nederland

COLUMN - Op ten minste vijf hogescholen en een universiteit kunnen studenten een militaire training doen als onderdeel van hun studie, berichtte Trouw vorige week. Defensie en het onderwijs werken steeds inniger met elkaar samen. Dat gebeurt op onderzoeksgebied aan de technische universiteiten, maar onderwijsinstellingen worden ook meer en meer gezien als vijver voor nieuwe rekruten. Het Koningshuis geeft het voorbeeld. Het onderwijs kan met cursussen voor aspirant militairen wat geld terugverdienen om de schade van het kabinet Schoof ietwat te beperken. Dat zal ook onder een nieuwe regering nodig blijven gezien de door alle centrumpartijen overgenomen belofte aan Trump om uiteindelijk 5% van het bbp te besteden aan Defensie. De inzet van het sterk beknotte onderwijs voor militaire doelen past daarnaast ook goed in de ‘weerbaarheids- en veiligheidsagenda’ van de NAVO-landen. NAVO-baas Mark Rutte heeft er van begin af aan op gehamerd: we moeten ons mentaal voorbereiden op oorlog. Iedereen. Nederlanders zijn nu nog veel minder weerbaar dan bijvoorbeeld Noren en Zweden, stelt Rutte. Als de oorlog uitbreekt moeten burgers op z’n minst weten wat ze moeten doen, waarschuwt hij. In de verkiezingscampagne heb ik er tot nu toe weinig over gehoord.

De voorbereiding op oorlog is door de regering eind vorig jaar vertaald in een ‘Weerbaarheidsopgave’. Die bestaat uit twee sporen: ‘maatschappelijke weerbaarheid’ en militaire paraatheid. In het eerste spoor zien we onder andere actiepunten als ‘verhogen van de digitale weerbaarheid’, ‘het verzorgen van adequate toegang tot voldoende, veilig en gezond voedsel’ en een ‘slagvaardige, wendbare en opschaalbare gezondheidszorg’.  Maatschappelijke weerbaarheid moet verder bereikt worden door passende overheidscommunicatie, maatschappijbreed oefenen, trainen en opleiden en het vergroten van ‘jongerenparticipatie voor een weerbare samenleving’. Kennelijk kunnen zorg, onderwijs en al die andere publieke belangen die de afgelopen jaren zijn afgebroken nu onder de hoede van Defensie wel weer opgebouwd worden (als dat al gaat gebeuren). Wat betekent dat eigenlijk: maatschappelijke weerbaarheid? Waarom wordt dat gekoppeld aan oorlogsdreiging? Zou een overheid niet te allen tijde, dus ook in vredestijd moeten werken aan de weerbaarheid van alle burgers?

Bij Defensie zijn ze natuurlijk blij met alle extra aandacht. We zien meer generaals in uniform in nieuwsrubrieken en talkshows. Onlangs organiseerden ze een verkeersopstoppende propagandatocht met militaire voertuigen dwars door het land. BBB-staatssecretaris Gijs Tuinman laat in het FD weten dat Defensie moet veranderen in een ‘oorlogsorganisatie’ die meer ruimte opeist voor bijvoorbeeld kazernes, schietbanen en oefendorpen. Boerenland en natuurgebied moet gebruikt kunnen worden door het leger. De behartiging van boerenbelangen moet zo nodig maar even opzij gezet worden. ‘Het leger heeft namelijk zo veel extra plek nodig dat moeilijke beslissingen over bijvoorbeeld onteigening van boeren en burgers uiteindelijk onvermijdelijk zijn. Uiteraard met compensatie.’ In de Wet op de Defensiegereedheid die het kabinet-Schoof deze zomer indiende krijgt het leger een reeks ontheffingen en vrijstellingen van andere wetgeving, waaronder de Omgevingswet, de Wet luchtvaart en de EU-richtlijnen voor soortenbescherming (Vogel- en Habitatrichtlijnen). Om bijvoorbeeld vaker te kunnen laagvliegen, meer te kunnen schieten of ruimere mogelijkheden te hebben voor vervoer en opslag van munitie en gevaarlijke stoffen. Bovendien kan de minister van Defensie op eigen houtje beslissen voor welke locaties en situaties dergelijke ontheffingen en vrijstellingen gelden.

De militarisering van Nederland lijkt zelfs in verkiezingstijd weinig vragen op te roepen. Met uitzondering van de SP committeren vrijwel partijen zich zonder morren aan Trumps eisen voor een verhoging van de uitgaven voor Defensie tot wel 50 miljard. Alhoewel, klaagt EW, uit de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s door het CPB blijkt dat niet alle partijen zo hard achter de NAVO-norm staan als zij zeggen. De extra defensie-uitgaven moeten tot 2035 worden ingeboekt. GroenLinks-PvdA, NSC en BBB doen dat niet en maken volgens EW duidelijk dat zij defensie niet voldoende serieus nemen. Is dat echt zo? Veel verontrustender lijkt het mij dat onze volksvertegenwoordigers de besteding van die 50 miljard nog vrijwel open laten liggen, in tegenstelling tot gedetailleerde bezuinigingen op zorg en onderwijs die ‘onvermijdelijk’ zouden zijn. Wat heeft het leger precies nodig? Hoeveel gaat dat kosten? En welke landen profiteren het meest? Zijn dat geen onderwerpen die van belang zijn voor kiezers op 29 oktober?