De maat is vol in India

ANALYSE - Het protest dat losbarstte nadat een verkrachtingsslachtoffer in India overleed wordt gevoed door twee dingen: de verontschuldigende houding van autoriteiten en de toenemende zelfstandigheid van vrouwen.

Toen ik voor het eerst hoorde over de groepsverkrachting van een jonge studente in een rijdende bus in Delhi voelde ik afschuw, maar geen verbazing. Zo vaak heb ik in de Indiase kranten over de meest verschrikkelijke misdaden tegen vrouwen gelezen, dat dit er in eerste instantie slechts één van velen leek. Een callcentermedewerkster die ’s nachts, onderweg naar huis, door een taxichauffeur en zijn vrienden is verkracht. Een jonge vrouw die vanwege haar zoons liefde voor een vrouw uit een andere kaste naakt door haar dorp is geparadeerd. Een studente die door een in zijn trots gekrenkte bewonderaar zuur in haar gezicht gegooid heeft gekregen, enkel omdat ze het lef had om ‘nee’ te zeggen. En honderden soortgelijke incidenten die de internationale media nooit hebben gehaald, omdat het hoofdstedelijk publiek er niet massaal tegen heeft gedemonstreerd.

Waarom nu wel? Misschien omdat de details en gevolgen van deze zaak bijzonder gruwelijk zijn. Misschien omdat het slachtoffer een studente was en de plaats waar zij en haar vriend door de bus werden opgepikt een wijk in het relatief welvarende zuiden van Delhi is. En misschien omdat de maat simpelweg vol is.

Vaker lastig gevallen in Parijs

Niet dat er in India zo veel meer vrouwen worden verkracht dan elders. In Delhi werden in 2011 2,8 gevallen per 100.000 inwoners gerapporteerd. Ter vergelijking: woensdag meldde RTL Editie NL nog dat er in Amsterdam jaarlijks gemiddeld 231 keer aangifte van verkrachting wordt gedaan, ruim 25 zaken per 100.000 inwoners. Zelfs rekening houdend met alle gevallen die uit schaamte niet worden gerapporteerd, moge duidelijk zijn dat seksueel geweld niet alleen in India een serieus probleem is.

Ook wordt in India heus niet iedere vrouw die zich op straat waagt betast of uitgescholden. Ik heb het zelf ervaren als een land waar je als vrouw alleen gerust per nachttrein of –bus kunt rondreizen en na donker door normale (niet ommuurde) wijken kunt lopen. Representatief ben ik uiteraard niet en in Delhi heb ik de luxe dat ik me taxi’s kan veroorloven – en daar heb ik ’s avonds voor lange afstanden ook altijd gebruik van gemaakt. Qua kleding heb ik me ook wel een beetje aangepast, maar zelfs met blote benen en schouders kan ik u vertellen dat ik in India minder vaak ben lastiggevallen dan in bijvoorbeeld Rotterdam en Parijs.

Opgebouwde woede

Het is echter niet alleen deze afschuwelijke zaak van seksueel geweld wat de duizenden demonstranten op de been heeft gebracht. Wat voor een groot deel meespeelt is de opgebouwde woede en frustratie over hoe er vaak op dit soort geweld wordt gereageerd door politieagenten, dokters, advocaten, rechters, politici en ambtenaren. Niet zelden behandelen zij verkrachte vrouwen als slet in plaats van als slachtoffer, en zoeken zij de oplossingen voor geweld in aanpassingen die door de vrouwen zelf gemaakt moeten worden.

Zo opperde Mamata Sharma, hoofd van India’s National Commission for Women, afgelopen zomer dat vrouwen moeten ‘oppassen wat voor kleding ze dragen.’ “Het naäpen van het westen tast de Indiase cultuur aan en is de oorzaak van zulke incidenten”, aldus Sharma naar aanleiding van een op video vastgelegde aanranding van een zeventien jarig meisje bij de uitgang van een bar.

Toen er rond diezelfde tijd een 23-jarige barvrouw door meerdere mannen werd verkracht in Gurgaon, reageerde de overheid van die voorstad van Delhi door winkelcentra en café’s te adviseren na acht uur ’s avonds geen gebruik te maken van vrouwelijke werkneemsters.

In reactie op de recente groepsverkrachtingszaak zei politiebaas Neeraj Kumar van Delhi dat vrouwen ’s avonds het beste thuis kunnen blijven. Één van de advocaten van de verdachten liet in een interview met Bloomberg weten dat hij nog nooit heeft gehoord van verkrachting van ‘respectabele dames’, waarmee hij suggereert dat het slachtoffer het geweld heeft uitgelokt.

Tweevingertest

Schokkend is ook de hardnekkige gewoonte van de zogenaamde tweevingertest, die dokters uitvoeren op slachtoffers van seksueel misbruik. Op basis van het vernederende ‘doktersonderzoek’ kan worden geconcludeerd dat het om een ‘losbandige vrouw’ gaat. In oktober is er in de staat Madya Pradesh nog een man in hoger beroep vrijgelaten, mede op basis van de vingertest, waaruit zou blijken dat de vrouw die hem van verkrachting beschuldigt ‘gewend is aan seks’ en dat het mede daarom waarschijnlijk is dat ze het vrijwillig met hem deed.

Dat sommige mannen van mening zijn dat een vrouw door bepaalde kleding te dragen of door mannelijke vrienden te hebben erom vraagt te worden betast of erger, is tot daar aan toe. Nederland is zeker ook niet vrij van dit soort denkbeelden. Maar de hulpverleners en autoriteiten, die vaak een hoge opleiding hebben genoten en als voorbeeld dienen voor de rest van de samenleving, die zouden beter moeten weten. Het is hun lakse houding, de openlijke focus op vrouwen in plaats van mannen in de schuldvraag en het gebrek aan gerechtigheid voor misbruiksslachtoffers waar momenteel tegen wordt gedemonstreerd.

Tikkende bom van woede

Alle bovenstaande voorbeelden hebben al tot veel verontwaardiging en kritiek geleid onder activisten, journalisten en studenten. Dat de tikkende bom van woede nu pas echt tot uitbarsting lijkt te zijn gekomen, is ook tekenend voor de groeiende generatiekloof in India. De gemiddelde leeftijd van ministers in de centrale overheid is ongeveer 65 jaar, terwijl de helft van alle Indiërs 25 jaar en jonger is. Steeds meer vrouwen worden hoog opgeleid en steeds meer jongeren worden zich ervan bewust dat vrouwen niet alleen moeders en dochters zijn, maar ook individuen met gelijke rechten. Eén van de slogans die de afgelopen weken te horen was luidt: ‘Vrijheid, ook ’s nachts; vrijheid, ook overdag; vrijheid, ook om te kiezen; vrijheid, ook in kleding.’

Tijdens de demonstraties werd al gauw duidelijk dat lang niet iedereen er zo over denkt. Lokale media spraken bijvoorbeeld met mannen, die zich wel kwaad maakten over deze zaak, maar die ook van mening waren dat het dragen van westerse kleding door vrouwen geweld bevordert. En het duurde niet lang voordat de eerste vrouwelijke demonstranten klaagden dat ze met spandoek in de hand zijn betast door mannelijke deelnemers.

Aan de andere kant ging er zelden zo’n diverse groep mensen gezamenlijk de straat op. Over de anticorruptiebeweging vorig jaar kan nog worden gezegd dat vooral de middenklasse zich voelde aangesproken, maar nu is gebleken dat zelfs huisvrouwen uit armere families, die nog nooit eerder in hun leven ergens voor gedemonstreerd hebben, zich aangemoedigd voelen om hun stem te laten horen.

Land dat in rap tempo verandert

Daarmee hebben alle duizenden mensen die de afgelopen weken de straat op gingen laten zien wat India is: een land met gigantische sociale en regionale verschillen. Het slachtoffer behoorde tot de generatie in haar familie die als eerste zou afstuderen. De daders, daarentegen, kwamen uit een omgeving waar vrouwen achter het fornuis horen, en een vrije vrouw niet heel anders is dan een hoer.

Maar meer nog dan een land vol complexe tegenstellingen, is duidelijk geworden dat India een land is dat in rap tempo sociale veranderingen ondergaat, en waar een nieuwe, groeiend onrustige generatie niet kan wachten tot deze veranderingen worden omgezet in een meer vrouwvriendelijke politie, overheid, hulpverlening en rechtspraak.

Aletta André is freelance journalist en werkte van 2009 tot medio 2012 als correspondent voor onder andere ANP en Trouw.