De kracht van herhaling, het klinkt als een contradictie in terminus. Want waarom zou herhaling of een herhaalde vorm of beweging een krachtig beeldend gegeven zijn? Herhaling wordt per definitie saai gevonden, betiteld als sleur. En sleur heeft een negatieve lading, iemand die zich overgeeft aan sleur is saai.
Gelukkig zijn er veel inspirerende voorbeelden van beeldende kunstenaars die het idee van sleur tegenspreken. Voor mij wordt het kijken naar kunstwerken die visueel gebruik maken van herhaling het meest boeiend als het kijken ernaar overdondert. Door de grootte van het kunstwerk, of door de fijne detaillering of door de gigantische hoeveelheid werk dat erin moet zijn gekropen. De toewijding, het geduld, de verfijning, alles klopt.
Herhaling is vaak slechts een beeldend middel om een dieperliggende gedachte tot uitdrukking te brengen. Bijvoorbeeld binnen de Nederlandse Nul-beweging (gevormd door onder andere Jan Schoonhoven en Armando) spelen ritme, regelmaat en repeterende vormen een grote rol als objectief-neutrale weergave van de werkelijkheid.
Roman Opalka heeft zijn levenswerk gewijd aan 1 thema: het schilderen van oplopende getallenreeksen. Hij liet hiermee het onomkeerbare proces van het verglijden van de tijd laten zien.
De Koreaans-Amerikaans kunstenaar Il Lee vult grote doeken door middel van het krassen met ballpoint pennen.
De Duitse Heike Weber vult expositieruimtes met het tekenen van lijnen op de vloer en wanden.
De Tsjechische Robert Horvitz maakt complexe tekeningen met het repeteren van een enkel teken. Dat teken wordt vele duizenden keren door een algoritmisch proces herhaaldelijk op papier gezet.
De Human Printer is een project van Louise Naunton Morgan. Met een team van ‘printers’ reproduceert ze foto’s door rasterpuntjes met viltstiften te plaatsen.
Il lee (© Art Projects International; Courtesy of artist and Art Projects International, New York)
Heike Weber
Reacties (6)
Misschien speelt voorspelbaarheid een factor in die kracht. Er vindt geen teleurstelling plaats.
Ik denk dat je in sommige van deze voorbeelden van voorspelbaarheid kunt spreken, als er een vooropgezet plan is, een visueel einddoel.
Maar veelal ontstaat door herhaling een beeld dat niet te voorspellen is.
Ik doelde niet op een rationele of visuele voorspelbaarheid. Meer op het psychologische effect van herhaling. Met de herhaling weet je waaraan je toe bent. Als het je bevalt wat je ziet weet je dat je goed zit ook al heb je nog niet het hele kunstwerk aanschouwt. Een beetje wat je hebt als je in de muziek bijvoorbeeld een aangenaam ritme hoort. De herhaling (als die prettig is) heeft een trance-opwekkend effect. Flowbevorderend zeg maar.
Herhaling kan uitermate flowbevorderend zijn, meditatief zelfs.
Ik vind ook niet dat herhaling altijd saai moet zijn. In tegendeel. In de muziek is herhaling heel belangrijk en dat eigenlijk altijd en niet alleen bij Philip Glass of zo. Over ritme, regelmaat en repeterende vormen gesproken…
Het woord saai heb ik ook niet gebruikt.