De Koran

RECENSIE - Peter Derie is één van de schrijvers van het onlangs door mij afgefakkelde Vademecum van de islam, dus toen ik aan zijn inleiding De Koran begon, hield ik mijn hart vast. Dat bleek nergens voor nodig, integendeel. Derie’s boek is misschien wel de beste korte inleiding in het onderwerp die ik ooit gelezen heb en daar zijn een aantal heel specifieke redenen voor aan te wijzen.

Het heeft er in de eerste plaats mee te maken dat veel van zijn inleiding helemaal niet over de koran zelf gaat, maar over hoe moslims sinds het begin van de islam dachten over de koran en welke veranderingen er in de loop van de tijd in die gedachten en attitudes hebben plaatsgevonden, en waarom. Dat is zéér onderhoudende stof die niet alleen veel verklaart over hoe en waarom moslims tegenwoordig in de discussie rondom hun eigen heilige schrift staan, maar die ook véél minder aan bod komt in andere inleidingen in de koran.

Derie’s derde hoofdstuk bijvoorbeeld behandelt de koran als te reciteren tekst en de rol die recitatie heeft in de islam. In dit hoofdstuk betoogt hij dat de koran geen boek is en hij weet dat hard te maken ook. Een ander hoofdstuk gaat over de felle discussies die er tussen moslims onderling gevoerd zijn over de verhouding tussen het ongeschapen Woord van God en de koran: is dat wel hetzelfde? Hij weet die discussies uitstekend uit te leggen door gebruik te maken van parallelle discussies uit het christendom.

De inleiding besteedt veel aandacht aan onderwerpen die in de ‘multiculturele discussie’ worden aangedragen door moslims, multiculti’s en – om het veel te beleefde woord toch maar te gebruiken – culturalisten. Dat levert een boek op dat nogal getekend is door de huidige omstandigheden. Wie op zoek is naar een sec inleiding over wat er nu in de koran staat, zal na lezing van Derie verder moeten zoeken. Niet dat Derie geen aandacht aan de inhoud besteedt, integendeel, maar hij houdt het inleidend en beperkt door vooral de structuur en stijl van de koran te belichten (een uitstekende keuze) en bijvoorbeeld een – zeer helder – overzicht te geven van de diverse profeten in de koran.

Zijn onderwerpen weet Derie boeiend en bij wijlen meeslepend te behandelen. Zelfs een volslagen non-issue als de hoofddoek fileert hij op een manier die het een genot maakt om te lezen. In geen andere inleiding ben ik ooit zo’n uitgebreide behandeling tegengekomen van de betreffende koranverzen (die dus niet bestaan, maar dat lees u maar in het boek) en hun verschillende interpretaties.

Derie behandelt veel onderwerpen door er de discussies tussen moslims onderling bij te halen en geeft daarbij niet alleen veel ruimte aan de interpretaties van modern, liberaal, vrijzinning of dissiderend denkende moslims (veel meer dan het gewicht dat ze in de islamitische gemeenschap in de schaal leggen). Hij legt ook goed uit hoe hier te lande als radicaal bekend staande opvattingen zijn ontstaan en welke gedachten en ontwikkelingen daar achter steken.

Het één na laatste hoofdstuk van het boek behandelt uitgebreid (het beslaat 16% van het totaal) revisionistische theorieën. Derie doet daarin twee dingen goed: ten eerste biedt hij een goed inleidend overzicht van die theorieën, waarbij hij de nadruk legt op de lange voorgeschiedenis ervan. Revisionisme is niet iets van de afgelopen jaren, de basis is al in de negentiende eeuw gelegd. Ten tweede gaat zijn uitleg over het revisionisme niet alleen over de koran, maar over de hele islam. Je zou dat een afwijking kunnen noemen van de pretenties van zijn boek, maar ik vind het alleszins positief. Revisionistische theorieën over de koran kunnen niet goed los gezien worden van revisionistische theorieën over het ontstaan van de islam.

Derie schrijft bloemrijk, gebruikt veel metaforen en formuleert soms dingen meerdere keren achter elkaar in verschillende bewoordingen om zijn punt te maken. Ik hou daar wel van maar er zullen lezers zijn die er zich aan storen. Storender – maar geen fout van Derie – is dat het boek nog een redactieslag behoeft. Hier en daar komt hetzelfde werkwoord in één zin tweemaal voor (een typische fout die kan ontstaan tijdens het verbeteren van je tekst) en op blz. 159 wordt verwezen naar een verhaal over de vrouw van Noach, dat verder nergens in het boek voorkomt. Het is klein bier, maar toch: wat is dat met tegenwoordige uitgeverijen? Zo’n mooi boek en dan toch dat soort kleine slordigheden laten staan.

Het boek is voorzien van een uitgebreide index, een notenapparaat waarin ook nog extra informatie te vinden is, niet minder dan 13 pagina’s literatuur en een kort slothoofdstuk waaruit ik graag en instemmend citeer:

Europese moslims lezen de Koran tussen mensen die niet altijd fijnbesnaard met religie om willen gaan. Anderzijds werkt een gestuurd diversiteitsbeleid een nieuwe zuil in de hand. Die loopt in de pas van de mondiale olie-islam, een zwartekousenbeweging die zich tot dé islam heeft uitgeroepen. Zijn Arabische zendelingen zijn ervan overtuigd dat ze de waarheid redden door de symbolen van het modernisme te verwerpen. In werkelijkheid brengen ze ons een fossiele, zelfdestructieve islam. Deze dienaren van de mythe kapen het discours van hun kritische geloofsbroeders.
En juist dat heeft de Koran broodnodig. De tekst spreekt pas als gelovigen de verzen mogen interpreteren. In mystiek, in gebed, los van de traditie, los van de Arabische regressie, in een seculiere tijd, als pluralistisch burger. Blasfemisch is dat niet. Interpretatie hoort juist tot de aard van de Koran. Nieuwe omstandigheden brachten nieuwe Koranverzen. Gelovige reflectie in de tijd is een sacrale handeling. Want tijd is Geest.
Daarenboven: aangezien God geen einde kent, wordt Zijn tekst op een eindeloze manier verstaan. De Koran krijgt slechts zin in veelheid, diversiteit, cultuur.