De christelijke wortels

Met enige regelmaat biedt Sargasso ruimte voor gastredacteuren. Vandaag een stuk van HansR.

In de aanloop naar de europese grondwet van 2003 heeft een felle strijd gewoed over de zin in de preambule die zegt dat de wortels van Europa christelijk zijn. Die discussie eindigde in de verwijdering van die verwijzing naar het christendom als basis van Europa en de afwijzing van de grondwet in de referenda van Franrijk en Nederland.

Maar niets is blijvend en op 24 maart j.l. heeft paus Benedictus XVI de discussie over de religieuze basis van Europa opnieuw aangezwengeld op een bijeenkomst van 400 gedelegeerden van Europese episcopaten, lekenbewegingen en andere kerken die waren uitgenodigd door de Bisschoppelijke commissie voor Europa (COMECE) in verband met de 50e verjaardag van het verdrag van Rome.

In Nederland lijkt die discussie minder aan de orde dan elders in Europa. Italie en Spanje maar zeker ook de nieuwe Europese staten zijn sterk Rooms katholiek en de invloed van de Kerk is daar groot. Vele malen groter dan wij ons in Nederland voor kunnen stellen.
In Frankrijk is het een uiterst gevoelig punt na de Franse revolutie en met de scheiding van Kerk en staat nog zo vers in het geheugen (1905).

De paus heeft op genoemde bijeenkomst de apostasie van Europa verworpen.
Dat wil zeggen dat Rome de scheuring tussen Europa en haar christelijk erfgoed verwerpt. Anders gezegd: hij wil toch wel heel erg graag bevestigd zien dat de basis van Europa christelijk is. En waarschijnlijk wil hij dat ook weer in de preambule genoemd zien. Hij heeft aan de katholieke politici opgeroepen stil te staan bij de tegenwerpingen van het geweten m.b.t. wetten die raken aan de universele en absolute waarden van het leven die geen compromis toestaan. Hen, voor wie Europa historisch, cultureel en moreel is voordat zij geografisch, economisch en politiek is. Europa is opgebouwd uit waarden die het christendom heeft helpen smeden. Als we het christendom vergeten [in de
grondwet?], loopt Europa het risico in ontslag van de geschiedenis te krijgen (“mise en congé de l’histoire“). Ofwel: dan telt Europa niet meer mee. Aldus de paus in Le Monde.

Vanwaar toch die arrogantie dat Europa zonder het christendom verdoemd is? En waarom zou Europa een historische, culturele en morele homogeniteit bezitten? Die is er bijna per definitie niet hetgeen de basis voor de genoemde arrogantie erg smal maakt. Europa is begonnen als geografische, economische en politieke eenheid en zal dat voorlopig nog wel blijven. Zonder die basis geen Europa.
Angela Merkel – protestant en dochter van een dominee – heeft al geantwoord, dat de toekomst van Europa wordt gekenmerkt door zijn joods-christelijk erfgoed en dat Europeanen hun wortels niet dienen te vergeten en heeft zich ook al eerder uitgesproken dat ze de referentie naar het christendom graag zou zien. Frankrijk zal dat zeker niet zo gauw toestaan en heeft in 2000-2002 ook het voortouw genomen om de
oorspronkelijke zin uit de preambule te krijgen (nadat die er door de uiterst katholieke Giscard d’Estaing in was gezet). Maar Merkel weet zich gesteund door Pöttering (president van het Europese parlement), de Poolse president Kaczynski en Romano Prodi. De laatste heeft gezegd dat de kerken een raadgevende rol (!) gegeven moet worden en voegde daar aan toe: in deze tijd van integratie zijn de kerken (de christelijke kerken dus HR) een van de meest stabiele elementen in onze samenleving.
Volgens Mgr. Hippolyte Simon, gedelegeerde namens het Franse episcopaat, is de discussie over de christelijke wortels helemaal niet heropend: Die wortels bestaan. Aan ons om ze te laten leven. Anders gezegd: de discussie is nooit gesloten geweest.

Het is niet te ontkennen dat de christelijke wortels bestaan. Maar is een eenduidig positieve invloed te erkennen? Ik herinner mij de ellende die de Kerk ook heeft veroorzaakt en bovenal wens ik dat de scheiding van Kerk en staat zal blijven bestaan. Wie zegt dat een regeltje in de grondwet nog geen samenvoeging van Kerk en staat is ontkent tegelijk de geschiedenis en de gevoeligheid van het punt. Ontkent tevens de dynamiek van Europa: alsof invloed in het verleden recht geeft op invloed op de toekomst.

De Fransen realiseren zich nog zeer goed wat de Kerk Frankrijk heeft aangedaan. Wat een stilstand de Kerk heeft veroorzaakt. Hun begrip Laïcité (Franse Wiki-tekst) komt niet uit de lucht vallen. Een regeltje in de grondwet is het begin van een invloed die de Kerk steeds uit zal willen breiden. 2000 jaar geschiedenis getuigen van die wens van de Kerk invloed te willen hebben en een te willen zijn c.q. samen te willen werken met de staat. Er is geen reden te veronderstellen dat de Kerk plotseling een ander politiek inzicht heeft.

Het proces gaat verder.
De Kerk heeft een lange adem.
De Franse revolutie is nog niet afgelopen en de Kerk is nog geen geschiedenis.

Voor de grondwet is niet de vraag of Europa een christelijke samenleving was of is van belang, maar of ze het wil zijn.
Niet de geschiedenis, maar de toekomst.

Dit log is gebaseerd op en naar aanleiding van een artikel in Le Monde van 28 maart 2007: Le pape Benoit XVI appelle a reagir contre l’«apostasie» de l’Europe. Zie ook hier