Gezond eten kun je aan mensen overlaten of je kunt hardhandig ingrijpen. Nudging is een redelijk alternatief, zeggen Denise de Ridder, Emely de Vet, Marijn Stok en Marieke Adriaanse. Voeding kent echter weinig succesvolle nudges; we worden weliswaar overladen met informatie wat en hoeveel we moeten eten, maar zelden horen we iets over wanneer en waar we zouden moeten eten.
De moderne voedselomgeving wordt ‘obesogeen’ (of dikmakend) genoemd omdat er op iedere plaats en op ieder moment van de dag ongezond en calorierijk eten te verkrijgen is – in flinke porties bovendien. Het gevolg is dat mensen meer eten dan goed voor ze is en dat inmiddels ruim de helft van de Nederlandse bevolking te dik is.
Voeding kent weinig succesvolle nudges
De roep om maatregelen om de effecten van de obesogene omgeving terug te dringen is groot. Een maatregel die op veel bijval kan rekenen is om mensen te stimuleren om gezondere keuzes te maken (zie bijvoorbeeld het artikel van Krispijn Faddegon op deze site), helaas in de meeste gevallen zonder concrete aanwijzingen hoe ze dat zouden moeten doen. Zo benadrukt minister Schippers bij herhaling dat de burger zelf verantwoordelijk is voor het consumeren van gezond voedsel, maar laat in het midden hoe ze dat voor elkaar moeten krijgen in een omgeving die vergeven is van ongezond voedsel.
Gelukkig bestaan er nudges ofwel subtiele aanpassingen in de omgeving die ervoor zorgen dat de gezonde keuze de vanzelfsprekende keuze wordt zonder dat mensen er veel moeite voor moeten doen. Nudges zijn het redelijke alternatief tussen enerzijds de verantwoordelijkheid voor gezond eten volledig bij de burger leggen, zoals onze minister doet, en anderzijds hardhandig in te grijpen in de omgeving door bijvoorbeeld ongezond voedsel te verbieden (een maatregel die bij voorbaat al tot mislukken gedoemd lijkt).
Over nudges wordt te licht gedacht
Net als vele anderen zijn wij enthousiast over het idee van nudges als middel om mensen te helpen bij het maken van gezonde keuzes, maar tegelijkertijd denken we dat er soms wat te licht gedacht wordt over wat nu precies een goede nudge is. Op papier is het duidelijk: een goede nudge maakt de gezonde keuze de meest voor de hand liggende keuze zonder dat het de autonomie van mensen aantast. De praktijk is helaas iets weerbarstiger.
Op het gebied van eten zijn er maar weinig succesvolle nudges bekend. Dat is opvallend, want juist als het gaat om eten is er een voor de hand liggende nudge die tot nu toe over het hoofd is gezien: de normen die wij met elkaar delen over wanneer en waar het gepast is om te eten. We worden overladen met informatie wat en hoeveel we moeten eten, maar zelden hoor je iets over wanneer en waar je zou moeten eten. Dat is opvallend want onze omgeving is niet alleen dikmakend omdat er veel en ongezond eten is, maar ook (en misschien wel vooral) omdat er altijd en overal eten is.
Door ontbreken van regels zijn mensen aan zich overgeleverd
Regels over wat en hoeveel je zou moeten eten, zijn er genoeg (ook al houdt niet iedereen zich daaraan), maar duidelijke normen over wanneer en waar je wel of niet moet eten ontbreken of zijn onduidelijk. De regels die we hanteren, dateren nog uit de tijd dat er niet op elke hoek van de straat iets te eten was; en zijn derhalve niet toegesneden op de situatie waarin we ons nu bevinden. Een simpel voorbeeld van een achterhaalde norm kennen we allemaal uit onze kindertijd: ‘niet snoepen vlak voor het avondeten’ was een duidelijke en gemakkelijke manier om ervoor te zorgen dat je niet met een volle buik aan tafel ging (al vonden we dat als kind misschien onredelijk).
Ondanks zijn eenvoud en elegantie is de regel van niet snoepen voor het avondeten vandaag de dag niet toepasbaar omdat bijvoorbeeld onduidelijk is hoe laat het avondeten gaat plaatsvinden of omdat onduidelijk is welk soort eten we nu eigenlijk rekenen tot de categorie snoep. Het gevolg van het ontbreken van regels over waar en wanneer het gepast is om te eten, is dat mensen aan zichzelf overgeleverd zijn en van moment tot moment zelf moeten beslissen of het nu wel of niet een geëigend moment is om iets te eten.
Keuzes maken, zo leert psychologisch onderzoek, kost energie; en teveel keuzes maken put mensen uit – met als gevolg dat ze doen wat het dan meest voor de hand ligt. En bij gebrek aan duidelijke normen is de meest voor de hand liggende keuze het lekkere eten dat voor het grijpen ligt. Juist omdat eten vaak zo gedachteloos plaatsvindt, is het goed dat we weer afspraken met elkaar maken over hoe het hoort als het gaat om eten.
Een Big Mac als ontbijt is niet helemaal gepast
We willen geen spruitjeslucht verspreiden, maar het lijkt ons niet helemaal gepast als iemand ‘s ochtends om 10 uur een Big Mac wegwerkt als tussendoortje of een literbak ijs wegsmikkelt in de bioscoop. Wij pleiten er dus voor om nieuwe eetregels te maken die meer recht doen aan onze veranderde eetomgeving en duidelijk aangeven waar en wanneer het gepast is om te eten. Geen regels die de overheid of gezondheidsbevorderaars ons opleggen, maar regels die we zelf bedenken, waar we helemaal achter staan, en die simpel zijn om toe te passen.
Wat die regels inhouden? Dat is niet aan ons om te bepalen. We willen dan ook oproepen tot het verzamelen van eetregels, ongeveer zoals de Amerikaanse journalist Michael Pollan in zijn blog voor de New York Times heeft gedaan. Dat leidde tot fraaie staaltjes van simpele regels die mensen bedacht hadden om te overleven in de obesogene voedselomgeving. Wat te denken van ‘Niet je zelf volgooien als je de auto voltankt’ of ‘Eet geen eten dat je grootmoeder niet als zodanig zou herkennen’.
Dit soort regels lijkt vooral grappig, maar laat ook duidelijk zien dat er een grote behoefte is aan heldere vuistregels om op cruciale momenten niet te bezwijken voor verleidelijk maar ongezond voedsel. De Nederlandse equivalenten laten zich raden. Wat te denken van ‘Eén koekje bij de koffie’ (ook al vindt prinses Maxima dat niet gastvrij) of ‘Alleen chips op zaterdagavond’. Het hoeft allemaal niet groots en meeslepend te zijn; kleine ingenieuze regels die het leven van alledag gemakkelijker maken, zijn voldoende om mensen weer greep te geven op hun eetgedrag zonder dat het ze moeite kost.
Wie neemt het voortouw om moderne (en gezonde!) varianten te verzinnen op ‘woensdag-gehaktdag’? Bij De Wereld Draait Door zijn ze dol op canons. Misschien kunnen ze daar het initiatief nemen om een catalogus aan te leggen van moderne eetregels die Nederlanders nudgen tot de gezonde keuze.
Dit artikel is geschreven door hoogleraar Gezondheidspsychologie aan de Universiteit Utrecht Denise de Ridder, samen met Emely de Vet, Marijn Stok en Marieke Adriaanse. Meer lezen: Denise de Ridder (2012, 2e druk). De grote voedselverleiding. Over de psychologie van het eten. Uitgeverij Bert Bakker. Zie ook:www.selfregulationlab.nl.
Reacties (14)
In een lezing over overgewicht heb ik het belang van goede nudges ook al eens aangehaald. Als voorbeeld gaf ik het zogenaamde stoplicht (http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/6397187.stm). Het is echter nooit in mij opgekomen dat eenvoudige stelregels als nudge zouden kunnen dienen, maar waarom ook niet.
De enige serieuze vraag die dan nog rest is: hoe zorg je dat het blijft plakken?
Over nudges gesproken. De voedingsindustrie zit ook niet stil: http://www.europarl.europa.eu/news/nl/pressroom/content/20120201IPR36953/html/MEPs-veto-misleading-food-labelling-changes
Mijn belangrijkste voedselregel: frisdrank mis je niet.
Ik drink frisdrank alleen buitenshuis als ik de bob ben. Thuis drink ik voornamelijk water.
Verder is het simpel: drie stevige en gevarieerde maaltijden per dag. Een beetje vet is niet erg als het maar bijdraagt aan zo’n maaltijd. Ik eet voldoende zodat ik tussendoor niet hoef te snoepen.
Frisdrank is troep, ik heb het nooit in huis. Inderdaad, goede regel.
Als je toch een bigmac wilt eten kan dat beter sochtends dan savonds. Immers werkt je stofwisseling beter overdag dan savonds
mijn god wat een betutteling, als we de staat nu ook al moeten laten bepalen wanneer we eten.. jullie zijn allemaal knettergek geworden
blij dat iedereen een eigen keuze maakt met de onbeperkte manipulatie en infantilisering door de aanbieders van de ongezonde producten – en maar klagen op de staat…
staat mag de zwakkere burgers best wel steunen, niets mis mee. liever nog het aanpakken van de producten van de ongezonde rommel, maar ja, dat mag weer niet
plus dat de vrijheid van ongezond vreten is weer minder vrijheid voor de ander (een tientonner naast je in de bioscoop)
Ik lees hier ideeën hoe je mensen een handje kan helpen om gezondere keuzes te maken. Lijkt me wezenlijk wat anders dan een staat die voor je bepaalt wanneer je wat mag eten.
Nudgen is een instrument van de overheid. Voor de eigenzinnige burger die zelf mag uitvoeren, wat in het algemeen belang goed is (de burger zelfredzaam maken).
Dwang van staatswege wordt expliciet genoemd als iets dat niet werkt en niet wenselijk is. Lees eerst eens…
Het hele obesitasdebat zal op termijn overbodig zijn: wetenschappers van de Universiteit Antwerpen en het Universitair Ziekenhuis Antwerpen hebben namelijk een/het gen ontdekt dat daar wellicht een belangrijke rol in speelt:
Hopelijk kunnen we het obesitasgen op termijn blokkeren of stimuleren zodat deze ontdekking tot een therapeutisch gevolg leidt.”
Obesiteit hooguit een streven/ modegril (omgekeerde liposuctie) waarbij men nostalgische verhalen uitwisselt en waar is toch de gezellige dikke vetklep gebleven die het straatbeeld een wat diverser karakter gaf. Reken maar dat dit initiatief door de voedingsindustrie heftig zal worden toegejuicht…
24/7 nudgen.
Ik begrijp van dit stuk helemaal niets. Gaat het ergens over? En dan zo’n onbegrijpelijke Engelse term introduceren?
Ik hou het voorlopig maar op satire:
“Net als vele anderen zijn wij enthousiast over het idee van nudges als middel om mensen te helpen bij het maken van gezonde keuzes, maar tegelijkertijd denken we dat er soms wat te licht gedacht wordt over wat nu precies een goede nudge is. Op papier is het duidelijk: een goede nudge maakt de gezonde keuze de meest voor de hand liggende keuze zonder dat het de autonomie van mensen aantast.”
Dit is een zak chips die bij nader inzien leeg blijkt te zijn.
Ze hadden de term wel even mogen inkaderen. De bedenkers, of althans de mensen die de ‘nudge’ hebben gepopulariseerd zijn Thaler en Sunstein http://en.wikipedia.org/wiki/Nudge_(book).
‘Eet geen eten dat je grootmoeder niet als zodanig zou herkennen’
Wat een armoe – al die flexitarierrecepten kunnen wel inpakken.