Crisis en politieke communicatie

Het zal steeds minder lekker voelen bij de PvdA, in het Europa dossier. Trekken we nog aan de juiste kar? “Daar loopt de grote gedoger,” sart Wilders Job Cohen. Nu de grote industrie, de bankiers en de huidige coalitie Rutte en De Jager opduwen, neemt de twijfel toe. Het politieke spectrum toont op links en rechts een populistische anti Europa stemming. Zo komt een pro-Europees midden in het nauw. In vele andere lidstaten is de politieke rolverdeling niet anders.

Door het EU- gezinde deel van de politieke partijen, met name door degenen die de verantwoordelijkheid dragen, wordt weinig van betekenis vernomen. Bolkestein vond de ‘neuro’ en de ‘zeuro’ wel een idee, maar de economen huiveren daar terecht voor. De Jager heeft zijn budget – commissaris en zijn pleidooi voor sancties toegelicht in het parlement en daarvoor ook wel steun gekregen, maar dat lijkt al een eeuw geleden.

Rechts is aan de macht in 24 van de 27 staten van europa, constateert Thijs Berman, maar die rechtse regeringen doen niet wat moet, namelijk hun financiële wereld herreguleren. In Amerika slaagt Obama daarin evenmin, terwijl daar toch wel degelijk steun voor is, zoals een poll van Lake research heeft aangetoond. Ik heb daarover eerder op deze plaats geschreven. Paul Volcker spreekt in The New York Review of Books(no 18) over “the unfinished business of finance reform”. Zijn slotzin: “I challenge governments and central banks to take up the unfinished agenda”.

Merkel en Sarkozy hebben eindelijk de durf om de openbare stellingen te betrekken; Merkel doet dat vooral waar het hoort, n.l. in de Bundestag. Hun verhalen vinden publicitair behoorlijk weerklank. Maar bij ons? Er wordt door Rutte, De Jager en Knapen wel vlijtig rondgereisd, maar over de positie van Nederland moeten we maar een beetje raden: we zijn voor streng toezicht, we denken bijna net zo als de Duitsers: maar wat is nu passend en verstandig, gezien onze afhankelijkheid van onze handel en export? En hoe, minister Rosenthal, maken we de lidstaten duidelijk wat ons belang is?

“Find your own voice”, zei de muziekleraar van Miles Davis. En de eerste
noot die hij op een trompet blies was altijd als een handtekening, volstrekt persoonlijk, herkenbaar en privé. Het is die vorm van expressie, die in de politiek rond Europa volledig ontbreekt. De politici komen met oplossingen, gelijktijdige maatregelen en zij goochelen met miljarden, maar de financiële markten overtuigen doen zij niet. De crisis woekert voort.

Vorige week zag ik daarvoor misschien een verklaring: drie politici moesten met 200 belangstellende partijgenoten in debat over de euro. Mij viel op: de politici kwamen binnen als gladiatoren: geen informeel contact vooraf, geen praatjes, handjes, koffie met partijgenoten; “even een nummer doen”. Een gladde prater van een commerciële omroep was inghuurd als discussieleider, maar die slaagde er niet in iets van belang toe te voegen. De bijeenkomst had geen heldere inhoudelijke richting of keuzen aangeboden: alles wat bekend en al gezegd was, moest worden herhaald en bevestigd; “een rechtvaardige oplossing”.

Op zich is het goed dat politici nu en dan bevestiging zoeken van hun koers: dat mag ritueel en theatraal. Maar politiek is ook vormgeven aan de politieke wil, die wordt gezocht en geconstrueerd. Dus soms moet je de leiding nemen in een zoekende vorm van debatteren. De tweehonderd aanwezigen leken mij niet dom en zeer betrokken. Maar gezocht naar invalshoeken, nieuwe kennis of strategie werd er eigenlijk niet. Kennelijk is dat een grondhouding, die lastig is of die niet wordt gewaardeerd.

Zo bleef het probleem van Job Cohen. Hij mag stellingen betrekken, waar een beetje krantenlezer geen seconde van opkijkt. Ik heb met hem te doen als Wilders weer “grote gedoger” tegen hem roept, maar zijn partij maakt het er wel naar. Zoals ik aan het begin noteerde: de populistische flanken bedreigen het pro-europese middenveld, waarin zich inmiddels ook alle gevestigde economische belangen hebben verzameld. Geen wonder dat de PvdA-aanhang zich afvraagt of hun partij in dat gezelschap een voor de hand liggende rol vervult. Tenslotte is die rol de reden dat het vermaledijde gedoogkabinet nog zit.

Hoe komt ons land uit die fuik? Soms moet de legitimiteit van een koers of strategie worden getoetst in een directe communicatie met de kiezer. Joop den Uyl hield ons in de oliecrisis voor dat ‘die tijd nooit meer terug kwam”. Een voorspellende gave liet hij daarmee niet zien, maar wel dat hij de ernst van de situatie begreep en de bijzondere communicatie die daarbij hoorde. Dit in tegenstelling tot een Mark Rutte, die lichtzinnig een foutje van 50 miljard weglachte, maar zich verder niet laat zien: misschien is het inhoudelijk wat lastig voor een historicus? Of is de barriere politiek?

Roosevelt zei op 12 maart 1933: “we hadden een slechte situatie met de banken. Sommige van onze bankiers hebben zich incompetent of oneerlijk getoond, in hun beheer van de fondsen van hun klanten. Zij hebben het geld dat hen was toevertrouwd gebruikt in speculatie en onwijze leningen.” Kan Rutte dit soort heldere uitspraken ook doen?

In 1938 zond hij het Congress een analyse van de crisis. Voor de radio zei hij: “over-speculation in and over-production of practically every article or instrument used by man… millions of people, to be sure, had been put to work, but the products of their hands had exceeded the purchasing power of their pocketbooks….”

En verderop toont hij gevoel: “Ik denk voortdurend aan al onze mensen – werkloos of werkenden evenzeer – aan hun menselijke problemen, hun menselijke problemen van voedsel, kleding, huizen, onderwijs en gezondheid en de oude dag. U en ik zijn het eens dat zekerheid onze grootste behoefte is – de kans op werk, de gelegenheid een redelijke winst te maken in ons bedrijf – of het nu een klein bedrijf is of een groot – de mogelijkheid onze agrarische producten te verkopen voor voldoende geld om onze families een redelijk bestaan te gunnen. Ik weet dat dit de dingen zijn, die het welzijn van ons volk bepalen.”

De praatjes bij de haard van Roosevelt zijn beroemd geworden; zij waren misschien het eerste politiek effectieve gebruik van massamedia in sombere tijden. De teskten, die ik deels vertaald heb, zijn nog te vinden. (http//www.mhric.org/fdr/chat1.html) De vergelijking van onze crisis met de grote crisis van de jaren dertig wordt veel gemaakt, maar we kijken te weinig naar de communicatieve kant die zich toen ontwikkelde: merkwaardig met zulke legers voorlichters. Waar is de creativiteit van Rutte en de zijnen als die echt nodig is?

Nog een citaatje dan maar: “Self restraint implies restraint by articulate public opinion, trained to distinguish fact from falsehood, trained to believe that bitterness is never a usefull instrument in public affairs.” Deze komt uit een praatje bij de haard uit 1938: een volgroeide publieke opinie, die getraind is om feit en leugen te onderscheiden, die getraind is dat bitterheid nooit een nuttig politiek instrument oplevert. Zou dat niet eens rap tot communicatief doel moeten worden verheven? Dat is nog eens wat anders, dan welgemoed elk probleem weglachen.