Closing Time | Rammstein

Provoceren kun je met een gerust hart aan de heren van Rammstein overlaten. Net als je denkt dat de vijftigers op hun retour zijn, komen ze met een videoclip waar de meest tere plekken in het Duitse verleden bruut worden betast.

Ze rekenen daarbij op een vertrouwd recept, dat ze slim hebben afgekeken van Laibach: kleedt de vorm extreem-rechts, fascistoïde en ultranationalistisch in, en drijf daar dan in de subtext weer de spot mee. Breng met grommende gitaren en dreunend tromgeroffel een ode aan Duitsland, maar stel haar vervolgens voor als een zwarte vrouw.

Waar Laibach daar echter een bloedserieuze boodschap mee had (en heeft), namelijk dat totalitarisme in allerlei vormen en gedaanten komt, daar gaat het bij Rammstein vooral om het shockeffect en de leut. En de verkoop niet te vergeten: de clip werd in amper drie dagen tijd bijna 20 miljoen maal bekeken.

IJdel opportunisme

Exploitatie? Reken maar! Lindemann & co schromen in deze clip niet voor om zich zowel uit te dossen in nazi-uniformen als zich op te laten hangen als holocaustslachtoffers; in gestreepte pyjama’s, met gele Davidsterren en al. Fijnzinnig is anders.

Het leidde de hoofdredacteur van Vice Duitsland er toe zijn decennialange ergernis over Rammstein nu eens van zich af te schrijven. Want Rammstein, dat zijn wat hem betreft gewoon een stelletje sneue opportunisten. En straks staan er weer zwetende en bier zuipende massa’s: ‘Deutschland! Deutschland! Über allen!’ te brullen. Met een knipoog, maar toch. Weg ermee, wat deze Felix Dachsel betreft.

Onder de oppervlakte

De Sloveense stand up filosoof Slavoj Žižek (bekend met volle zalen en een rocksterrenstatus) merkte eens over Rammstein op dat ze in staat zijn het libido van de massa op te roepen en te kanaliseren. Dat heeft volgens hem een kathartisch, louterend effect: je kunt je teutoonse driften een paar uur de vrije loop laten, zonder dat de daarmee opgeroepen geesten op hol slaan. Want diezelfde geesten worden door middel van ironische spot tevens bezworen. Aan het eind van het concert gaan ze weer in de fles.

Je hoeft geen fan van Lacan te zijn om dat een rake observatie te vinden. De psychiater Jaques Lacan, waar Žižek zijn ideeën op baseert, meende – al voortbordurend op Freud – dat ook (volks)gemeenschappen een collectief ego, id, en superego hebben; en dat dit zich zou uiten in de taal. Een fascinerend idee, dat zich uiteraard noch laat bewijzen, noch laat ontkrachten; vandaar ook dat het pure pseudowetenschap betreft.

Desalniettemin: het is natuurlijk wel opvallend dat tal van Westerlingen zich met een zekere wellust in nazi-uniformen uitdossen, of dat nu tijdens een verkleedpartijtje is of bij wijze van sketch. Prince Harry, Jan Roos, Mitchell & Webb, en nu dus de jongens van Rammstein weer; je zou bijna gaan denken dat er iets aanlokkelijks zit in de (tijdelijke) identificatie met het ultieme kwaad.

Of zou er stiekem toch een latente hang naar  boreaal supremacisme en een voorliefde voor de esthetiek van autoritaire structuren achter schuil gaan?