Burgerlijke ongehoorzaamheid in de polder

Het zat me al niet lekker toen de Duyvendak controverse in volle hevigheid woede en dat is eigenlijk nog steeds zo. Naast de discussie over wat Duyvendak feitelijk gedaan heeft en hoe erg dat was, liep er al snel een discussie over de regeltjes van burgerlijke ongehoorzaamheid. Ook bij ons werd al snel het “standaardwerk” van dhr Schuyt aangehaald.
Duyvendak, en andere activisten uit dezelfde hoek in die tijd, zouden dingen gedaan hebben die niet voldeden aan die regeltjes. En omdat ze niet voldeden aan die regeltjes was het gedrag “verwijtbaar”.
Bij veel van de stukken over dit onderwerp wordt aangehaald dat we toch in een democratie leven, dat er een werkende rechterlijke macht is en dat iedereen goed geïnformeerd is. Daardoor kan het opleggen van een verandering waar niet eerst de democratische weg, de rechterlijke weg en het overtuigen van de meerderheid is geprobeerd nooit bestempeld worden als legitieme burgerlijke ongehoorzaamheid of “geweldloos verzet”. Sterker nog, het zou wel bestempeld kunnen worden als “Tirannie” (van de minderheid).

Ik ga niet proberen een uitgebreide filosofische verhandeling hierover te houden. Dat doen anderen makkelijker. Ik heb gewoon een principieel probleem met de discussie. De discussie redeneert namelijk vanuit de een bestaande situatie. En regels die gegeven worden, zijn beredeneerd vanuit de bestaande stelsel. Als zodanig, zijn ze dus onderdeel van het systeem dat verandert moet worden (volgens de opstandelingen). Als er dan vervolgens ook nog gezegd wordt dat het bestaande systeem nagenoeg perfect is (kernwapens in Nederland, deelname Irakoorlog anybody?), is er eigenlijk geen discussie meer mogelijk. Dan zijn alle afwijkingen van de bestaande status quo niet te legitimeren. En dat is debiel. Hoe kan je ongehoorzaamheid en opstand nou aan regels binden? Dat is toch een contradictie? Het is er juist omdat er iets aan het bestaande stelsel niet klopt.
Of een actie grond had is alleen na verloop van (lange) tijd te bepalen (De overwinner bepaalt wat de “juiste” interpretatie van de geschiedenis is). En zelfs dan soms niet omdat veel van de kennis van de situatie (en dat wat niet publiek bekend was) verloren gaat.
Iedere discussie over “regeltjes” rondom ongehoorzaamheid en opstand is dus kul. Waste of time.

Hieronder wat quotes en artikelen relevant voor deze discussie.

De regels van Schuyt:
1) De handeling is illegaal;
2) De handeling is gewetensvol, doet een beroep op het geweten van de dader, maar ook op het geweten van de medeburgers;
3) Er is een samenhang tussen de bekritiseerde wet en de gekozen overtreding;
4) De handeling is weloverwogen; men doet niet iets onbezonnens of uit onweerstaanbare woede;
5) De handeling geschiedt openlijk en in het openbaar;
6) Men werkt vrijwillig mee aan arrestatie en vervolging;
7) Men aanvaardt het risico van straf;
8) Men heeft van tevoren legale middelen van protest gebruikt;
9) Men is principieel geweldloos en blijft volharden in geweldloosheid;
10) De rechten van andere personen worden zoveel mogelijk in acht genomen

De filosoof Musschenga:
1) als de overheid de bestaansveiligheid van mensen in gevaar brengt;
2) als zij een onrechtvaardige verdeling organiseert;
3) als zij de waarheid manipuleert of de vrijheid van mening onderdrukt.

Schuyt zelf recent over deze materie:
“Cruciaal voor de legitimiteit van ongehoorzaamheid is de staatsvorm. Een democratie kent regels om regels te veranderen. Die procedures dienen gevolgd te worden, wil men via politieke besluitvorming veranderingen in besluiten en beleid aanbrengen.”

Pieter Hilhorst:
“Door verantwoording af te leggen, wordt ook voorkomen dat burgerlijke ongehoorzaamheid leidt tot eigenrichting en terreur, want wie een bomaanslag of een brandstichting bekent, verdwijnt voor een fikse tijd achter de tralies. Ik heb één keer aan een actie meegedaan die absoluut niet voldeed aan deze voorwaarden voor legitieme burgerlijke ongehoorzaamheid. De actiegroep Tegengas hielp mensen hun gasmeter te kantelen uit protest tegen de hoge gasprijs en de vele afsluitingen. Een gekantelde gasmeter stond stil en dus was het gas gratis. Ik heb dat toen ook gedaan. Daar heb ik nu spijt van. Die actie kon absoluut niet door de beugel omdat ik het stiekem deed, er geen verantwoording voor aflegde en zo mijn straf ontliep. Dan is het geen actievoeren, maar ordinair stelen.
De wetsovertreding (je mag niet stelen) helpt in zo’n geval om een hogere waarde die ook in de wet is vastgelegd (je mag niet martelen) te verdedigen.”

Duyvendak zelf in reflectie.

Jan Schinkelhoek (CDA):
“Wat me van meet af aan zo tegenstond in het linkse activisme van toen, was die ergerlijke gelijkhebberigheid. Je had veelal te doen met mensen die vonden dat ze alle gelijk van de wereld hadden. Er speelde een gevoel van morele superioriteit mee, een zelfgenoegzaamheid die verblindend werkte. ”

Afshin Elian:
“In een democratische rechtsorde moet zelfs aan de geldigheid van de aanspraken op waarheid en rechtvaardigheid van de burgerlijk ongehoorzame activisten ernstig worden getwijfeld.“