Het schisma tussen Brinkman en Wilders toont het democratische dilemma van het populisme. De keuze is tussen een sterke leider en ruim baan voor de vrije volkswil. Wat Brinkman persoonlijk heeft ervaren, is op grote schaal gebeurd: het vertrouwen in een politieke middenweg is verdwenen. Dat stelt politiek filosoof en publicist Gerard Drosterij.
Wil een alleenheerser zijn macht behouden dan zal hij vrijdenkers moeten weren en samenscholingen voorkomen. Mensen in zijn buurt dienen vreemden voor elkaar te blijven, want opbloeiende vriendschappen verzwakken slechts de ondubbelzinnige loyaliteit voor de alleenheerser. Aldus Aristoteles 2300 jaar geleden.
Hero Brinkmans frontale botsing met Geert Wilders kwam dus niet als een verrassing. Waar een alleenheerser regeert, daar zal ooit iemand opstaan die het niet meer pikt. Maar Brinkmans pleidooi voor openheid in de PVV was voor Wilders een onmogelijke eis. De deur op een kier zetten, was hem wagenwijd openen.
Het schisma tussen Brinkman en Wilders toont het democratische dilemma van het populisme. Voorop staat het belang van het volk, een belang dat lang door de elite is gedwarsboomd. De populist wil het volk van het elitaire juk bevrijden en kan dat op twee manieren: of de volkswil ondubbelzinnig door een sterke leider laten verwoorden, of juist vrijbaan geven aan die volkswil. In principe is er geen tussenweg mogelijk. Immers, de vijand is juist de vertegenwoordigende democratie.
Brinkman is meer een populist van het tweede soort. Zijn voorkeur ligt bij democratie van onderop. Zoals hij stelde: misschien moet je eerst je program bot op de agenda te zetten, maar tenslotte gaat het erom mensen aan je te binden door hun stem te laten horen.
Ook Rutte is resistent tegen kritiek
Wilders resistentie tegen kritiek zien we ook bij premier Rutte. Hij weigert elke inhoudelijke reactie op welke provocatie van Wilders dan ook. Dat zou in zijn ogen het precedent scheppen voor een eindeloze stroom van kritiek en uiteindelijk het opbreken van de coalitie. Dus zelfs met het flagrant discriminerende Polenmeldpunt bleef Rutte glimlachend en formalistisch antwoorden – óók na scherpe interne kritiek van partijprominenten.
De overeenkomst tussen Wilders en Rutte is niet ver gezocht. Hun hardnekkige afhoudendheid is nauw verbonden met een opvatting van democratie, waarin het kiezersmandaat heilig is. Nadat de stem van de kiezer veroverd is, voelt een politiek leider zich gelegitimeerd en geroepen met vaste hand zijn politieke beleidsmissie uit te voeren. Hij is als de sporter die toewerkt naar de Olympische Spelen: alles staat in het teken daarvan.
De demagoog verleent stem aan het lijden van het volk
De democratie die wij van oudsher kennen is representatief: politici zijn de vertegenwoordigers van het volk en moeten in zijn naam het algemene belang bevorderen. Deze opvatting van democratie is met de opkomst van het populisme geradicaliseerd. Vanwege de brede aanval op de elite lijkt de politicus nog de enig overgebleven gelegitimeerde machthebber te zijn, aangezien hij tenminste gekozen is. Het populisme heeft de illusie dat politici democratisch uitverkoren zijn sterk vergroot; en daarmee al evenzeer versterkt een onverzettelijke beleidsdadendrang onder politici – denk aan de nationale politie van Opstelten, de cultuurstrijd van Zijlstra, de onderwijshervormingen van Van Bijsterveldt of de verbeten bezuinigingsdrang van het kabinet in den brede.
Volgens Aristoteles liggen democratie en demagogie (in het latijn ‘populisme’) dicht bij elkaar. Het verlangen naar meer democratie komt voort uit onvrede met de elite. Het volk spreekt schande van de buitensporige rijkdom die vergaard is, als ook van de politici die dat mogelijk hebben gemaakt. En dan is het logisch als er iemand opstaat die deze democratische onvrede wil kanaliseren. De demagoog (letterlijk: volks-leider) verleent een stem aan het lijden van het volk.
Het grote probleem van de strijd tussen elite en volk – waarvan de recente geschiedenis heeft uitgewezen dat ‘links’ en ‘rechts’ beide posities kunnen innemen – is dat er niets tussenpast. Emotionele dosering is aan beiden niet besteed. Wat gemist wordt, is een middenkader dat de staat behoedt voor opsplitsing.
Politieke invloed van de burger is nog steeds minimaal
Goed bestuur is alleen mogelijk in een politiek klimaat waar de oppositie tussen elite en volk getemperd wordt. En dat kan alleen wanneer de evenwichtskunst weer in het centrum van de politiek komt. Om de cruciale politieke inbreng van het volk (nog steeds minimaal in ons land!) als ook de productieve ambities van de rijken (een nog steeds onaantastbare waarde ondanks de bankenzwendel) te balanceren is matiging nodig. Daarmee bedoelt Aristoteles niet ‘preutsheid’ of ‘conservatisme’, maar ‘proportionaliteit’. Zijn politieke motto is dat macht gelijkmatig (niet gelijk) verdeeld moet worden.
Wat Brinkman persoonlijk heeft ervaren, is op grote schaal gebeurd: het vertrouwen in een politieke middenweg is verdwenen. Het populisme heeft het motto uit de jaren zestig van de vorige eeuw overgenomen: dat ondemocratische politiek een doodzonde is. Maar de grap is dat de Nederlandse politiek alleen maar geslotener geworden is. Kritiek wordt gezien als hinderlijk, want verstoort slechts de droom van politici om grootse hervormingen mogelijk te maken. Het populisme heeft ambitieuze politici van nieuwe energie voorzien; maar in wezen is de politieke invloed van de burger nog even minimaal en zijn de winsten van de rijken nog even hoog. De slogan van democratisering heeft slechts averechts gewerkt. Politieke vernieuwing heeft een nieuwe strategie nodig, niet van verdeel en heers onder de illusie van delen, maar van verdeel en heers door gewoon te verdelen.
Gerard Drosterij is politiek filosoof en publicist.
Foto: Hero Brinkman (credit: Roel Wijnants)
Reacties (21)
In het midden ligt de waarheid. De waarheid kun je niet claimen, de waarheid kun je alleen dienen. De waarheid is wat je wilt én wat je niet wilt. De waarheid zal ons bevrijden. De waarheid is God. God is de waarheid.
god bestaat niet en de waarheid ligt vaker niet dan wel in het midden
En de pijnlijke waarheid is nog al tijd beter dan te leven in een illusie.
Verder ben ik het met je eens; Mits een ” juiste definitie” van de term god…
Maar ik vrees,dat deze dan eindeloos zou zijn (naar onszelf gemeten) .
En voorlopig hebben we onze handen vol,aan al die mensen die zich god wanen;danwel nog ernstiger, “handelen”/ MIS- handelen onder/uit zijn naam;
en al helemaal niet weten,wat de waarheid dienen is,waarachtigheid;of het gedienstig zijn aan…”
in het algemeen…
Tevens of al die 2,5 miljoen polen,dan ook stafbaar zijn,volgens de nieuwe franse wet in spe; voor het bezoeken van een extreme haatzaaiende demoniserende side. ??????????????????????????????????????????????
Had het hier laatst met iemand over en vind de stelling dat er twee stijlen zijn sterk. Je moet tegenwoordig ook wel kiezen, veel meer dan vroeger. Waarmee tot de jaren ’50 informatie nog met een gezapig gangetje naar het volk werd doorgespeeld is dat tempo sindsdien alleen maar opgevoerd. Kon je vroeger rustig de rol van iemand die voor 4 jaar verkozen was en daarin zijn mandaat vervulde combineren met dialoog met de geinformeerde burger, tegenwoordig laat de snelheid van informatie dat niet meer toe: iedereen springt er bovenop en heeft een mening. Dus ja, of ik ben er voor 4 jaar en trek mijn lijn, of wij zijn de openheid zelfde en de kiezer pleasen staat bovenaan. Lijkt mij dat die rol redelijk goed rijmt en de regering / opositie verhouding. De PvdA die nu ongeveer alles wat het kabinet doet torpedeert, en het kabinet dat alleen via een partij-coryfee af en toe een krimp geeft. En dat terwijl iedereen weet dat we een coalitie-land zijn waarbij je bij een volgende verkiezing weer met elkaar in bed moet levensgroot is. – Het is een rare situatie.
Maar hoe kun je gewoon verdelen, als je daar niet de macht voor hebt?
Ik ben het niet erg oneens, maar wat is het punt nu precies?
Het populisme is anti-elite; dat klopt. Maar hoe langt houdt de populist dat vol? Wilders loopt al jaren in Den Haag rond, dus dat wordt steeds lastiger.
De representatieve democratie heeft een gekozen elite nodig, die tot het volk enige afstand in stand houdt.
De brug tussen die elite en het volk moet worden geslagen door intellectuelen en een vrije pers, lijkt mij.
Maar verder? Ik schrijf de heer Brinkman en Wilders geen diepzinnige gedachten toe: Brinkman is een slagje fatsoenlijker dan zijn grote leider en heeft wat meer met de normale democratische beginselen.
Daar komt een scheurinkje uit voort. Dat is niets bijzonders, behalve dat de PVV het juiste aantal stemmen moest leveren. Net het verkeerde moment. Maar dat zie je vaker bij populistische stromingen.
Moet de brug tussen die elite en het volk worden geslagen door intellectuelen en een vrije pers? Waarom lijkt jou dat zo?
De representatieve democratie heeft geen gekozen elite nodig die enige afstand tot het volk in stand houdt. Je benoemt slechts het wezenskenmerk van de representatieve democratie.
En hoe meer die gekozen elite haar positie gebruikt ten eigen voordele, hoe moeilijker het zal blijken om het verhaaltje te verkopen dat ze nodig zou zijn.
Dat is nu juist het wezen van de crisis, niet van de democratie, maar van de representatieve democratie
Dit valt allemaal wel mee in Nederland, de 2 populistische partijen SP en PVV groeien bij elkaar opgeteld nauwelijks. De rest van de politieke partijen zijn, vergeleken bij de buitenlandse politiek allemaal partijen die dicht bij het midden zitten. Een VVD is veel meer midden dan de Consrvative Party en de PvdA is veel meer midden dan Labour. Het vorige centrum linkse kabinet had ook nauwelijks een ander beleid dan het huidige centrum rechtse. Zeker als je de crisis er in meerekend, een links kabinet had ook moeten bezuinigen.
Dat de Rutte geen rekening houdt met zijn kiezers is ook niet waar, ander zou hij niet zo hoog staan in de peilingen. Vrijheid is een groot goed binnen de VVD en het weigeren de PVV politieke censuur op te leggen, nog Europa onze democratie te laten beperken, wordt door de achterban eerdere gewaardeerd dan bekritiseerd.
“Vrijheid is een groot goed binnen de VVD”
LOL,- ik kom niet meer bij van de lach.
Mijn wenkbrauw ging ook even omhoog toen tot me doordrong dat er dus nog daadwerkelijk mensen zijn die ‘vrijheid’ associëren met de VVD. Die partij heeft consequent gestemd vóór allerlei vrijheidsbeperkende wetten en maatregelen en tégen vrijheidsbeschermende maatregelen, om nog maar te zwijgen over Fred Teeven, vrijheidsbesmeurder bij uitstek. Zijn deze mensen nu ziende blind of extreem naïef?
Deze mensen letten voornamelijk op hun vrijheid van belastingen.
Yep, vrijheid van belastingen en vrijheid van verantwoordelijkheid. We kunnen ze het beste naar een onbewoond eiland sturen, want helaas maken ze zelf hun beloftes om naar het buitenland te gaan steeds maar niet waar. Dan zijn ze pas echt vrij.
“De democratie die wij van oudsher kennen is representatief: politici zijn de vertegenwoordigers van het volk en moeten in zijn naam het algemene belang bevorderen.”
Met bovenstaande opmerking kan ik grotendeels eens zijn. Maar niet met de strekking van het verhaal dat het de gewone burger aan politieke invloed ontbeert.
De democratiseringsbeweging van de jaren zestig is vooral een streven van de generatie met een sterk gegroeide groep hoogopgeleiden, die ook een stem in de besluitvorming wilde hebben. Een heel uitgebreid, complex democratisch systeem kan echter in zijn tegendeel omslaan. Het leidt eerst tot meritocratie en vervolgens bij de ontevredenheid van de onderklasse tot populisme.
Want democratie is niet een systeem waarbij iedereen direct over allerlei politieke onderwerpen kan meebeslissen. De meeste burgers weten gewoonweg te weinig van bepaalde onderwerpen af. Democratie is een indirect systeem, waarbij men deskundige en te vertrouwen mensen kiest.
Een goede metafoor vind ik in de gezondheidszorg. Als ik een bepaalde kwaal heb, zal ik naar een dokter gaan. Misschien vind ik de diagnose van die dokter niet erg vertrouwenwekkend. Dan ga ik naar een andere arts. Maar ik ga niet zelf een diagnose stellen. Daartoe acht ik mijzelf niet deskundig genoeg op medisch gebied.
Zo werkt het ook bij politieke onderwerpen. Voor de meeste mensen zal gelden dat ze zich niet deskundig genoeg achten om alle ins en outs van een politieke oplossing te doorgronden. Daarom kiezen ze een politicus, die ze vertrouwen en van wie ze verwachten dat hij/zij de politieke problemen op een goede wijze kan aanpakken. Zijn ze teleurgesteld in de gekozen politicus, dan kunnen ze een andere kiezen bij een volgende stemming. Maar de meesten zullen niet zelf proberen een oplossing te vinden voor allerlei politieke kwesties.
Mensen die zich enigszins deskundig achten op een politiek terrein, kunnen zich aanmelden bij een politieke partij en daar trachten invloed uit te oefenen. Als blijkt dat ze op veel politieke terreinen capaciteiten hebben, kunnen ze zelf politicus worden. Maar voordat ze als politicus kunnen fungeren, hebben ze in de interne partijpolitiek wel al een leerschool doorlopen en hebben ze zich bewezen door onder meer deskundigheid en doordat ze velen aanspreken. De politieke beslissingen moeten uiteindelijk door een duidelijk herkenbare groep worden genomen.
Als een grote groep hoogopgeleide burgers (middenkader?) op een ondoorzichtige manier invloed kan uitoefenen, er een meritocratie bestaat, leidt dat tot weerzin tegen de elite. Voor populistische leiders is het dan scoren met een programma waarin ze onderbuikgevoelens aanspreken.
Een goede metafoor vind ik in de gezondheidszorg. Als ik een bepaalde kwaal heb, zal ik naar een dokter gaan. Misschien vind ik de diagnose van die dokter niet erg vertrouwenwekkend. Dan ga ik naar een andere arts. Maar ik ga niet zelf een diagnose stellen. Daartoe acht ik mijzelf niet deskundig genoeg op medisch gebied.
Zo werkt het ook bij politieke onderwerpen.
Alleen een master in de politicologie of bestuurskunde zou dit kunnen zeggen. Wat een hautaine en oppervlakkige uitspraak.
Als een grote groep hoogopgeleide burgers (middenkader?) op een ondoorzichtige manier invloed kan uitoefenen, er een meritocratie bestaat, leidt dat tot weerzin tegen de elite. Voor populistische leiders is het dan scoren met een programma waarin ze onderbuikgevoelens aanspreken.
Dus als je het niet eens bent met dat de boven jouw gestelden het kaas van je brood eten, heb je onderbuikgevoelens?
… de kloof tussen elite en volk…
Elke populist die het daarover heeft behoort tot de elite en heeft een geloofwaardigheidsprobleem.
@6,@8,@13: het probleem zit in de contradictie van Sjiek. Als je vindt dat er een probleem tussen elites en volgers bestaat, loop je logisch vast.
Ik heb geen moeite met het inruilen van de directe democratie voor een representatieve democratie, maar dat levert inderdaad het probleem op van leiders en volgers: zie Roberto Michels.
Als democratie betekent dat er vertegenwoordiging moet plaatsvinden ontstaat er een communicatief probleem. Dat moet worden aangevat door eenzame en onafhankelijke denkers, liefst schrijvend en publicerend. Want zonder autonome confronterende lieden kunnen die vertegenwoordigers geen koers vasthouden.
Dat zijn toch wonderlijke of vreemde denkbeelden?
Ik zou geen moeite hebben met het inruilen van de directe democratie voor een representatieve democratie als dat wat meer democratie zou opleveren., want het idee op zichzelf is natuurlijk niet verkeerd. De praktijk is helaas bedroevend en die klacht komt echt niet alleen van mij.
Overigens heeft Sargasso enige (geruime) tijd wel eens een stukje gepubliceerd van iemand die best wel interessante ideeen had hoe je een en ander zou kunnen verbeteren, maar dat was meer toegespits op het herstellen van de controlerende werking van de tweede kamer. Ik kan me helaas de schrijver niet herinneren.
Het organiseren van de deelname van de burger lijkt me typisch een taak die weggelegd is voor de politieke partijen. Het lijkt me overigens dat de SP daar haar succes aan te danken heeft. Bij de andere partijen werkt het zo als door Mies (07) werd beschreven.
De pers hoort geen bruggen te slaan, maar de waakhond te zijn. Tegenwoordig funcioneert ze voornamelijk als doorgeefluik voor de spindokters. Echte intellectuelen hebben wel wat beters te doen en voor would be intellectuelen (zoals ik) blijft weinig anders over dan vanaf de zijlijn wat te schelden.
Want Nederland lijkt in de verste verte niet op een goed funcionerende democratie en ik zie het er ook niet van komen.
@16: we hebben veel representatieve democratie en in de verenigingen nog een beetje directe democratie, maar veel vreugde verschaft dat laatste niet.
Als je het moet hebben van representatieve vormen, heb je het probleem van die verbindingen in de samenleving.
Journalisten moeten misschien geen bruggen bouwen, maar hebben een rol in het rationele debat in een open samenleving.
Intellectuelen moeten onafhankelijk denken en nergens bij horen. Ik ben het met je eens dat het vrij droevig gesteld is met onze democratie, maar juist daarom doe ik mee, wind ik me op en schrijf.
En jij scheldt wat langs de zijlijn. Daar is niets mis mee; het mag ook vanuit hoge idealen, waar de realiteit muf bij afsteekt.
Wat ik overigens mis,in allen media ons landje rijk, is de grote grap van een poolse televisie zender,die ‘alah kopspijkers satire’ EEn persiflage opvoerde alah HERR alatoya Wilders, en aansluitend opriepen aan hen 2,5 miljoen kijker; Een bezoekje te brengen aan de PVV side; wat ze massaal deden ,waardoor deze side vervolgens maandagavond plat lag,en klagers over de hardwerkende medemens,er niet terecht konden.
Weer eens iets anders, dan a hack bottleneck,en even efficiënt ,EN legaal.
Vreemd ,dit uit allen kranten ,radio gemeden lijkt te worden.
Althans..as far as my eyes could see.
Zowel elite als volk zijn nodig. Politici als Wilders en Brinkman bewijzen dat. Mocht er al twijfel zijn: kijk naar beide heren. Kijk naar Verdonk, naar Fortuyn. Het beste wat kan gebeuren is een elite die uitgedaagd wordt en de stap vooruit zet.
Voor de 40+ generatie is het ook een kwestie van loslaten.