Bos in de blubber

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag op Sargasso.

Het AOW-oorlogje gaat na de zomervakantie gewoon weer door. De komende weken volgt nog een aantal oprispingen, waarna Wouter Bos de splinters kan opvegen en kan afreizen naar een zuidelijk oord, voor eens en voor altijd ervan doordrongen dat opiniepeilingen alleen maar ongeluk brengen.

Willem Drees, de eerste sociaaldemocratische premier, had daar na de oorlog geen last van. Als een meningsverschil toen uit de hand liep, gooide hij een briefje in de bus van de fractievoorzitter. Er werd niet gebeld, er waren geen politieke talkshows, Kamerleden waren nog onverzekerd en kregen alleen presentiegeld. Er was één telefoon in het hele Kamergebouw. Onder deze omstandigheden hebben Drees en zijn ministers eind jaren veertig en vijftig respectievelijk de AOW en de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen in een indrukwekkend tempo ingevoerd.

Toen de economische recessie in de jaren zeventig doorzette, werd duidelijk dat de voorzieningen van Drees onbetaalbaar zouden worden. Toen al werden hervormingen aangekondigd. Het kabinet Den Uyl verlaagde de WAO met vijf procent en pensioendeskundigen waarschuwden voor een generatiestrijd over de AOW, vanaf het moment dat de staat zou moeten bijspringen voor de financiering ervan.

Het veranderen van regelingen zoals deze kost minstens twintig jaar. De herziening van de WAO voltrok zich schoksgewijs, in drie stappen tussen 1982 en vorig jaar. De uitkomst is een voor de gedeeltelijk arbeidsongeschikten zeer onrechtvaardige regeling. Mensen met een zware chronische ziekte, die nog veertig procent kunnen werken, maar door hun werkgevers uiteindelijk toch ontslagen worden omdat ze niet inpasbaar zijn, zien hun inkomens dramatisch dalen. Maar daar reppen ze met geen woord over, de staatssecretarissen uit het kabinet-Den Uyl, de inmiddels zelf 65-plussers zoals Marcel van Dam (ex-PvdA) en Martin van Rooyen (CDA, ex-KVP). Gek is dat eigenlijk, want zij beiden verwijten Wouter Bos dat hij met zijn AOW-hervormingsplannen toegezegde garanties afbreekt. Pardon? Van Dam en Van Rooyen hebben zich nimmer opgewonden toen de WAO-rechten werden ingeperkt. En de WAO is toch ook een verzekering, net zoals de AOW.

Alle scherpslijpers komen nu uit hun holen om nog even voor de zomer Woutertje B. te pesten. Het duurde erg lang voordat ze beseften wat er aan de hand was, terwijl Bos al in april had aangegeven hoe hij de discussie over de aanpassing en fiscalisering van de AOW wilde voeren. Is het nog mogelijk in Nederland zo’n debat te voeren zonder pseudo-polarisatie? Het dreigt nu een hypocriete discussie te worden. Naarmate de verkiezingen dichterbij komen, zal het simplisme toenemen, volgend jaar mei gaat het alleen nog over garanties in euro’s. Vervolgens moet geformeerd worden en komt er een compromis dat iedereen gelijk geeft. Op politieke recepties in Den Haag wordt intussen lustig gespeculeerd. Partijfreaks van het CDA slaan Maxime Verhagen enthou-siast op de schouder, omdat hij Bos zondag in Buitenhof zo heerlijk klem heeft gezet. “Gaat goed, joh!”

Eenzame denkers, zoals voormalig CDA-minister Bert de Vries of de gereformeerde econoom Lans Bovenberg, weten beter. De fiscalisering van de AOW is een onomkeerbare ontwikkeling, die over tien jaar zal zijn voltooid. Daar horen lafheid en ontkenning bij, en de grote partijen wisselen elkaar daarin af. Het CDA verloor in 1994 de verkiezingen door twee eerlijke, maar gevaarlijke opmerkingen over de AOW. Nu zit Bos in de problemen. “Hou hem in de blubber,” zeggen adviseurs van Jan Peter Balkenende en Verhagen. Bos heeft er wel last van. Hij ziet de opportunisten om zich heen in paniek raken. Maar dat hoort allemaal bij hervormen. Echte politieke moed laat zich niet belonen door kiezers, die wordt pas erkend na de nederlaag.

Felix Rottenberg
Columnist Het Parool en associate-redacteur VPRO Tegenlicht.