Bericht uit Berlijn (1)

Schuld uit het Verleden

Duitsland gaat sinds 1945 al gebukt onder de schuld van het verleden, maar die last drukte vooral op het geweten van de Duister en werd niet zozeer gevoeld in de portemonnee. Misschien dat Duitsers daarom wel de Hereniging van Oost en West Duitsland aangrepen met een overhaaste en historische euforie. Onder druk van George Bush sr. werd destijds over de hoofden van de Europese burger met de Franse regering een financiele koehandel afgesloten waarin de kosten van de Duitse Hereniging werden geruild tegen de kosten van de privatisering van de Franse pensioenen. Daarmee was de Duitse Hereniging een feit en werd een periode in de Koude Oorlog afgesloten die Duitsland bijna 50 jaar gescheiden had in een democratische, welvarende en vrije staat en de socialistische heilstaat van de Duitse Democratische Republiek.

Tenminste, daarmee dachten de Duitsers dat er een periode was afgesloten, want in de praktijk lukt het de Duitsers maar niet om de gevolgen van 50 jaar heilstaat te overwinnen. Duitsland verkeert in een financiele crisis, en dreigt als grootste economie van Europa in plaats van de motor van de Europese economie, een loden last te worden. De oplossing wordt gezocht in politieke financiering door middel van een begrotingstekort en verkoop van staatsbelangen. Nemen politici daarmee een hypotheek op de toekomst of betalen ze daarmee juist een schuld uit het verleden?

Dit jaar heb ik een verlofjaar genomen en verblijf ik voor 6 maanden in Berlijn, in Neukolln om precies te zijn. Het stadsdeel Neukolln ligt in de voormalige Amerikaanse sector, en vormt samen met Kruezberg het gedeelte van Berlijn dat bekend staat als klein-Istanbul. Terwijl Kreuzberg ondertussen alweer behoorlijk vertrut met Duitse yuppen die zoals in de Pijp in Amsterdam de wijk weer indurven, valt Neukolln enigszins te vergelijken met de Indische Buurt in Amsterdam, hetgeen grotendeels nog als zwarte achterstandswijk bekend staat. Een buurt met veel tweedehandswinkels, Kebab zaken en internet/internationale telefonie winkels.

Maar in tegenstelling tot Nederland bestaat er in de Duitse samenleving en politiek geen anale fixatie op buitenlanders, en worden buitenlanders niet als het nationale probleem gedefinieerd. De politieke en sociale agenda in Duitsland wordt namelijk vooral beheerst door 1 zaak: schulden. Duitsland dreigt immers voor het vierde achtereenvolgende jaar in 2005 niet aan het stabiliteitspact van de Europese Unie te voldoen. Daarin is vastgelegd dat het begrotingstekort niet groter mag zijn dan 3% van het Bruto Nationaal Produkt (BNP). Daar komt nog eens bij dat het stadsbestuur van Berlijn ook te kampen heeft met enorme schulden en tekorten. Een groot deel van de Berlijnse tekorten wordt veroorzaakt door de bedrijfsdeelnames van de stad. Die deelnames leverden de stad in 2003 een tekort op van 789 miljoen Euro.

De stad Berlijn heeft maar liefst 63 bedrijfsdeelnames waar in totaal 60.600 werknemers in dienst zijn. Die bedrijven lopen uiteen van vervoersbedrijven, waterbedrijven, woningbouw, culturele instellingen, chemie, gezondheid en het bank- en verzekeringswezen. Veel van de bedrijvigheid in Berlijn lijkt dan ook ‘efficienter’ geregeld te kunnen worden, zoals in Nederland bijvoorbeeld, waar veel bedrijvigheid door de overheid al geprivatiseerd is, zoals de Postbank, de NS, het openbaar vervoer, de gezondheidszorg, woningbouwverenigingen etc. Daar staat tegenover dat veel van die ‘bedrijven’ of zoals ze vroeger heetten ‘diensten’ in Nederland ruimschoots onder de maat zijn. De rechtse politiek zwaait met positieve bedrijfsresultaten, links wijst op ondermaatse of in veel gevallen afwezige sociale voorzieningen. De gevolgen van de Nederlandse verzelfstandigingen, positief of negatief, vinden in het Duitse politieke debat echter weinig weerklank.

De Duitse Postbank wordt op dit moment verkocht door de nationale Duitse overheid, terwijl ook in Berlijn de Senator van Fincancien de volledige verkoop, cq. uitverkoop, van de gemeentelijke bedrijven heeft aangekondigd. Merkwaardigerwijs, zijn het natuurlijk juist die bedrijven die het beste presteren, die als eerste voor verkoop in aanmerking komen, het zijn namelijk die bedrijven die economisch rendabel zijn en dus een goeie prijs opleveren voor de overheid. Een ander merkwaardig punt is dat het niet de liberale of christelijke partijen zijn uit wiens hoge hoed deze privatiseringsvoorstellen komen, maar uit de Sociaal-Democratische. In Berlijn regeert de ‘rode coalitie’ en Schroeder’s SPD vorms samen met de Groenen van Joska Fisher de nationale regering. Wat schuilt er dan achter deze voorstellen om sociale voorziening af te bouwen door middel van de verkoop van de publieke sector?

Op de eerste plaats is een grondige hervorming van de Duitse financien simpelweg onontkoombaar. De economische crisis, de gevolgen van de Duitse eenwording, de concurrentie uit Polen en Tsechie, de vergrijzing en de grote werkeloosheid in het voormalige DDR gebied, drukken allemaal zwaar op de vitaliteit van de Duitse economie. Daarbij volgt bondskanselier Schroeder een Derde Weg politiek, waarin de macht afhankelijk is van het sociale pact dat Schroeder met zijn industriele partners heeft gesloten en dat zoals ook in het geval van Blair, de ruggegraad van zijn politieke overlevingskracht vormt. Ook in Nederland is de gehorigheid van de Sociaal-Democratische politici een voorwaarde voor de steun van de industriele partners, en die partners kunnen in een post-politiek leven nog wel eens broodnodig blijken. Zo ook in Duitsland, waar SPD ministers en senatoren bereid zijn hun politieke relaties met de achterban of de coalitiepartner op te offeren aan hun persoonlijke ambitie.