Balkenende IV: alweer een vechtkabinet

Er is een kabinet, er zijn ministers en ergens deze week zullen zij daadwerkelijk in functie treden. Dát er een kabinet van CDA, PvdA en CU zou komen was bijna onvermijdelijk gezien de verkiezingsuitslag. Maar zoals de missie in Uruzgan werd gepresenteerd als opbouwmissie en gaandeweg verschoof naar een pure vechtmissie, zo zal het sociale kabinet een vechtkabinet worden. Er zijn simpelweg te veel onevenwichtigheden ingebouwd in dit kabinet.

Het begint al met het regeerakkoord. Bos en het PvdA-congres zijn heel blij met het akkoord als je ze moet geloven, maar ik heb toch de indruk dat ze verdomd weinig hebben binnengesleept in de onderhandelingen. Balkenende vond de hypotheekrente een breekpunt en inderdaad is de hypotheekrente volledig overeind gebleven én de gehele kabinetsperiode ononderhandelbaar. Volgens Bos staat daar tegenover dat de huurliberalisering niet doorgaat. Dat is inderdaad een hele opluchting voor 20% van de huurders in Nederland, maar ook binnen het CDA waren er heel wat stemmen die vreesden dat die huurliberalisering de woningmarkt alleen maar vérder op slot zou gooien, ten koste van de lagere inkomens.

De AOW-maatregelen dan? Nou, dat werd door het CDA wel heel slim gepresenteerd als concessie aan de PvdA, maar goed beschouwd is dat een wel heel genereuze kwalificatie. De PvdA wilde immers dat mensen met AOW en een behoorlijk pensioen gaandeweg zouden gaan meebetalen aan de AOW. In het regeerakkoord zijn het niet de AOW’ers, maar de mensen die vervroegd met pensioen gaan die extra moeten gaan betalen. Een andere groep én kleinere groep. Er is al op gewezen dat juist mensen die vanuit een zwaar beroep vervroegd met pensioen kunnen het risico lopen extra te gaan betalen. Een kenniswerker begint sowieso later met werken, maar haalt ook makkelijker zijn pensioen. Maar bovenal zijn vervroegd gepensioneerden geen AOW’ers en moet juist die eerste (AOW-loze) jaren meer worden uitgekeerd om het inkomen op peil te houden. En dat zijn nu net de jaren waarin extra belasting moet worden betaald. Kortom: de maatregel werkt vooral ter voorkoming van vervroegde pensionering en is dus vooral een voortzetting van het beleid van de voorgaande kabinetten.

Dan de zetelverdeling. Ik was heel verbaasd om te horen dat de PvdA genoegen had genomen met iets mínder ministers dan volgens de cijfers zou kunnen, met als gevolg een verdeling 8-6-2. Vooral omdat het CDA in die acht ministers ook nog eens de premier levert. Wanneer er namelijk geen unanieme of bijna-unanieme overeenstemming wordt bereikt in de ministerraad, heeft de premier de beslissende stem. Dan rest PvdA of CU niets anders dan uit het kabinet te stappen, wanneer er door alleen het CDA-smaldeel een maatregel wordt doorgedrukt, en dat is een stap die bijna altijd electorale schade oplevert. Maar zal Balkenende zijn bevoegdheid gebruiken om inderdaad voorstellen door te drukken? Het is te hopen van niet, maar in het vorige kabinet heeft Balkenende al vergeefs geprobeerd het recht te krijgen zelf de agenda te mogen bepalen. Dat was niets meer of minder dan een poging te voorkomen dat onwelgevallige voorstellen zelfs maar ter tafel zouden komen. Als puntje bij paaltje komt, zal Balkenende vermoedelijk niet schromen zijn beslissende stem keihard in te zetten.

Tot slot is ook de bezetting van de posten een potentiële bron van onvrede. Het CDA heeft vooral zeer ervaren politici ingezet en dan bovendien een groepje dat het zeer met elkaar eens is over de in te zetten koers. Gezien het feit dat het merendeel van hen ook al deel uitmaakte van vorige kabinetten is niet te verwachten dat zij het oude beleid zomaar zullen wijzigen. Met Verhagen als meester van de vuile spelletjes en Donner en Klink als intellectuele en strategische zwaargewichten is die helft van het kabinet zeer zwaar. Van de PvdA-ministers zijn er verschillende krachten nieuw of bijna nieuw in de landelijke politiek. Zij hebben dus tenminste een jaar nodig voor zij weten hoe zij moeten omgaan met de druk van collega’s, Kamer en media. De enthousiaste uitglijder van de aanstaande minister van Milieu van eerder deze week over afschaffing van dieselauto’s is wat dat betreft tekenend. Bovendien moet je je afvragen of de onafhankelijke denkers onder hen niet binnen de kortste keren worden bedolven onder procedurele en formele argumenten van hun ervaren CDA-collega’s.

Dit kabinet is een verstandshuwelijk, afgedwongen door de kiezer. Maar nu het CDA in regeerakkoord én bezetting van de posten een duidelijk overwicht lijkt te hebben, is het nog maar de vraag hoeveel zij zich in de komende jaren gelegen zullen laten liggen aan hun PvdA- en CU-collega’s. PvdA en CU zullen heel hard moeten knokken voor hun plaats. Met een CDA dat zich comfortabel laat terugzakken in de zetel van de vanzelfsprekende regeringspartij zal dat binnen twee jaar tot stevige aanvaringen leiden.