Marcel Hulspas, auteur op Sargasso

Foto: Het Pergamonaltaar (Pergamonmuseum. Berlijn; foto (c)Livius.org)

Een overbodig boek over de Grieken

31 augustus 2018 , 11:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Boeken over ‘de Grieken’, daarvan zijn er honderden. En de inhoud is vrijwel altijd dezelfde. Het begint met het duistere begin; dan de bloeitijd van Athene (en die maffe Spartanen); die geweldige cultuur en dan de Peloponnesische Oorlog (toen de rest van Griekenland de Atheense overheersing zat was); en tot slot de neergang richting Romeinse overheersing. En daarmee was het schluss.

Philip Matyszak belooft het dit keer anders aan te pakken. Ja, zijn boek heet ook De Grieken maar hij wil een veel groter verhaal vertellen. De Griekse cultuur is immers veel méér dan die paar decennia van Atheense superioriteit, en de beschaving van die korte periode. Dit boek, schrijft hij in de proloog:

vertelt het verhaal van de Grieken buiten Griekenland. Het beslaat een periode van meer dan tweeduizend jaar, (…) tot de val van de laatste grote Griekse stad in de middeleeuwen, het machtige Constantinopel. (…) We zullen ook zien dat de Griekse beschaving in Klein-Azië en het Midden-Oosten nauwelijks beïnvloed werd door de komst van de Romeinen en dat het Byzantijnse rijk in de lange periode na de Romeinen in vrijwel alle opzichten terugkeerde naar zijn Griekse wortels.

Dat belooft een welkome aanvulling op die andere ‘Grieken’ boeken te worden. Maar om dat boek te schrijven, moet een ‘klassiek’ auteur als Matyszak wél in staat zijn om buiten de vertrouwde grenzen te treden. Ver buiten de Akropolis, de werken van Aeschylos en de filosofie van Socrates.

Foto: FaceMePLS (cc)

Waar blijft nou de slag?

29 augustus 2018 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Duizend jaar geleden werd Holland in Vlaardingen onafhankelijk.

De Slag bij Vlaardingen, op 29 juli 1018, was een zeer belangrijke veldslag. Dat krijgt de lezer van het onlangs uitgekomen gelijknamige boek op pagina één te lezen. En daarna nog een paar keer. De overwinning van graaf Dirk III van West-Friesland op de Duitse keizer markeert zo’n beetje het ontstaan van Holland (ook al dateert die naam van een eeuw later). De eigenzinnige graaf, die daar in Vlaardingen zonder keizerlijke toestemming tol was gaan heffen, had een flink pak rammel moeten krijgen maar in plaats daarvan wist hij het keizerlijke leger dat op hem was afgestuurd, terug de rivier op te jagen. Dat was de geboorte van de Hollandse koppigheid, uitmondend in zelfstandigheid, zo willen de auteur en medewerkers van dit boek ons doen geloven.

Jammer genoeg weten we maar heel weinig van die opmerkelijke overwinning. En daarom krijgen we in De slag bij Vlaardingen iets anders voorgeschoteld. Het verhaal van West-Friesland in die donkere eeuwen (maar ook daar weten we eigenlijk heel weinig van) en het verhaal van Vlaardingen, en hoe middeleeuwers woonden en werkten, wat ze aten en hoe ze gekleed gingen. De Slag kan wel even wachten.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | ‘De dokter zal uw been weer even aan zetten’

28 augustus 2018 , 08:00 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Genetische manipulatie is eng. Knoeien met het DNA van dieren wordt over het algemeen afgekeurd – actiegroepen hebben het dan over ‘de integriteit van de soort’ en dergelijke; de gewone burger vreest dat soort onderzoek vanwege een irrationele vrees dat je van ‘vreemd’ DNA vast iets engs kunt oplopen.

Maar zodra onderzoekers zeggen dat het sleutelen met DNA geschiedt in de strijd tegen ziekten, om ‘straks misschien mensenlevens te kunnen redden’ (en welke onderzoeker zegt dat nou níét), dan wordt het grote publiek een stuk coulanter. Dan is de meerderheid best bereid om die onderzoeker zijn gang te laten gaan. Zo vindt 57 procent van de Amerikanen het prima om varkens te manipuleren zodat ze donororganen kunnen leveren, en een vergelijkbare meerderheid vindt het aanvaardbaar dat het DNA van een ongeboren vrucht gemanipuleerd wordt als het kindje daarmee gezond(er) blijft. Wat dat betreft hoeven Aaron Sun, van de universiteit van Pittsburgh, en zijn co-auteurs zich geen zorgen te maken, mocht hun onderzoek ooit het menselijk DNA gaan beroeren.

Sun et al. wierpen zich op oude vraag waarom het ene dier een verloren gegane ledemaat weer terug kan laten groeien, en een ander niet. Nauwkeuriger gesteld: waarom kunnen salamanders dat wél en hagedissen dat veel minder (die krijgen een lammig ding dat op de verdwenen ledemaat lijkt maar geen zenuwen heeft) en kunnen ‘hogere’ gewervelden zoals zoogdieren dat helemaal níét.

Foto: Bernal Saborio (cc)

Nu eerst de groene lusten!

18 augustus 2018 , 11:00 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Er zit veel psychologie in leuke groene maatregelen.

Een steak tartare 50/50 die voor de helft bestaat uit watermeloen en paprika (en verder de stoffelijke resten van ‘natuurgrazers’). En een ‘Salade Biddinghuizen’ van groenten die in een straal van 20 kilometer rond Biddinghuizen kunnen worden aangetroffen. Twee onderdelen van de menukaart van ‘Brasserie 2050’ op Lowlands. Een ‘toekomstbestendige menukaart’, volgens de bedenkers. Dit menu kunnen we tot in het Einde der Tijden blijven eten.

De bedenker van het restaurant, dat is de Rabobank. Die hiermee uiteraard een progressief-groen imago wil bereiken. Een imago dat verder nergens op gebaseerd is. Afgelopen week kreeg de bank vanwege deze pr-praat nog een oneervolle vermelding van Wakker Dier aan de broek omdat de bank ondertussen enthousiast blijft investeren in megastallen. Maar, zo denken ze in Utrecht, als je maar lang en hard genoeg blijft liegen, gaat iedereen je op den duur wel geloven.

goed bezig

Het is niet het cynisme van deze bank dat me zorgen baart, als wel het vermoeden dat veel Lowlandbezoekers wérkelijk denken dat dit the way forward is. Dat ‘toekomstbestendig’ bestaat uit festivals bezoeken en daar een half rund consumeren in plaats van een heel. Met een verantwoord aangepaste salade. Het is de mythe dat de scheurkalenderwijsheid ‘alle kleine beetjes helpen’ ook gelijk de oplossing is. Een bijenflat hier, een huurauto daar, een tiny forest, een kleine financiële bijdrage, een zonnepaneel, een slimme stroommeter, een salade, even stilstaan bij je ecologische voetafdruk – we zijn goed bezig, vinden velen. Van zichzelf. Dan kun je daarnaast nog best naar Thailand. En een nieuwe, zuiniger auto kopen is toch ook een goed besluit?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vuile oorlogen

11 augustus 2018 , 08:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - De Nederlander staat niet erg kritisch tegenover zichzelf en tegenover het nationale verleden, vindt historicus Gary Schwartz. (Zo lees ik in De Volkskrant van 9 augustus.) En bij wijze van bewijs voegt hij daaraan toe: ‘Momenteel is op Netflix een tiendelige serie te zien over de oorlog in Vietnam, met alle tragische fouten en misdaden van dien. Wanneer komt de eerste tiendelige serie over Indonesië?’

Persoonlijk háát ik het wanneer maatschappelijke kwesties gereduceerd worden tot wat er op de tillefiesie gebeurt. Ik zie ook geen enkele reden waarom we de al decennia heersende Amerikaanse obsessie met de ondergang hun imperium zouden moeten vergelijken met de Nederlandse discussie over wat Nederland in Indonesië heeft uitgevreten. Appels met peren. Komt daarbij dat ‘de Amerikaan’ zich op volstrekt onkritische wijze tot zijn verleden verhoudt – laat staan dat zelfkritiek daar in de VS een verfijnd ontwikkeld zintuig is. Die serie bestaat inderdaad niet. Maar ach, er bestaat zoveel niet, volgens de televisie. Met de tv-gids in de hand kun je met gemak een inktzwart beeld schetsen van de cultuur en het geestelijk peil van dit land.

Maar goed, ter zake. Die serie. Moet die er komen? Wat zou er in moeten? Uiteraard hoe ‘wij Nederlanders’ onze eigen ‘tragische foute en misdaden’ pleegden. Wie dat alles op een rijtje wil hebben, doet er goed aan om Piet Hagens ‘Koloniale oorlogen in Indonesië’ te lezen,. Daar staat het allemaal zwart op wit. Van onze komst zo rond 1600 tot ons smedelijke vertrek rond 1949. Van Jan Pietszoon Coen tot Soekarno.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een autistische moordenaar

17 juli 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Binnen de klasse van de classificeerders kunnen we twee subklassen onderscheiden, die meestal aangeduid worden als de lumpers en de splitters. De lumpers zien vooral overeenkomsten en willen alles op één hoop gooien. De splitters vallen juist over de verschillen en willen zoveel mogelijk categorieën verzinnen.

Lumpers zien één soort met hooguit, vooruit dan maar, een paar ondersoorten. Splitters zien heel duidelijk vele verschillende soorten. Lumpers zien vier rassen; splitters zien er twintig. Lumpers zien één kwaal met vele uitingsvormen; splitters zien meerdere kwalen, elk met zijn eigen symptomen en behandelwijze. In de loop der wetenschappelijke evolutie gaat het meestal zo dat de splitters eerst aan de macht komen, om na een tijdje (wanneer hun categorieën leeg of hol blijken te zijn) verjaagd te worden door de lumpers – die daarna meestal door de bomen het bos niet meer zien. Uiteindelijk volgt dan een ‘paradigmawisseling’ waardoor iedereen gedwongen wordt op een volledig andere manier naar de waarnemingen te kijken, waarna de cyclus weer opnieuw kan beginnen.

Autisme is daar een mooi voorbeeld van. De term werd in 1911 bedacht door de grote Eugen Bleuler (1857-1939), voor mensen die in zichzelf gekeerd en introvert waren, en zich vooral lieten leiden door hun fantasiewereld. (Bleuler leidde de term af van Freuds term ‘auto-erotisme’, diens aanduiding voor het naar binnen gerichte, op bevrediging gebaseerde gevoelsleven van de allerkleinste kinderen.) Bleuler reserveerde deze term voor zeer ernstige gevallen (‘zwáár autistisch’, zouden we nu zeggen, en dan rollen we met onze ogen) en hij had het over volwassenen. Vanaf de jaren veertig (met de opkomst van de kinderpsychiatrie) werd autisme een typische ‘kinderziekte’ en in de decennia daarna ging een groot aantal onderzoekers met het begrip aan de haal.

Foto: Koningin Wilhelmina (foto Nationaal Archief) via Wikipedia

Een afschuwelijk mens

11 juli 2018 , 13:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Ze besloot naar Hoek van Holland te gaan. Waarom, dat heeft ze nooit duidelijk weten te maken. En daar lag, heel toevallig, een Brits oorlogsschip aan de kade. Kom, dacht ze, ik ga aan boord. En ze gaf de kapitein opdracht om naar Zeeland te varen want, zei ze, ze wilde zich aansluiten bij de dappere verdedigers van het vaderland aldaar. Maar o jee, de kapitein zei dat hij geen contact mocht opnemen met de commandant in Zeeland. En dus… terug naar Hoek van Holland? De oorlog was in volle gang. Nee, ze ging maar mee naar Engeland.

Ziedaar het verhaal dat koningin Wilhelmina heeft opgehangen over haar vertrek uit Nederland in mei 1940. Een vertrek dat onnodig was, defaitistisch en bovendien onconstitutioneel. Het werd haar dan ook niet in dank genomen. Na de meidagen zetten heel wat vaderlanders het portret van de majesteit bij de vuilnisbak.

Waarom sloeg ze op de vlucht? Een paar dagen daarvoor had ze het volk nog bezworen dat ze dat nooit zou doen. Het was pure paniek. Ze vertrok zonder het kabinet in te lichten (dat moest zijn eigen vlucht maar regelen), zonder dat er wettelijk iets geregeld was. Tegelijkertijd was de vlucht maanden, zo niet jaren eerder al voorbereid. Maar niet alleen het koninklijk gelieg is betreurenswaardig, minstens zo erg is dat ze haar verhaal nooit heeft bijgesteld. Tot haar laatste snik bleef ze bij die flauwekul over het schip dat ‘toevallig’ in Hoek van Holland lag, en de bewering dat ze wilde vechten en nooit heeft willen vluchten. Zoiets volhouden tegen alles in, dat vereist een diepe minachting voor ‘onderdanen’.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De afslankpil komt eraan

10 juli 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Wat zijn de meest ingrijpende gevolgen van Alzheimer? Voor familie en vrienden is dat vaak het feit dat de patiënt zich steeds minder herinnert, en namen en gezichten vergeet. Verplegend personeel heeft meestal andere zorgen: onrust, stemmingswisselingen én het verlies van eetlust. Goed eten is belangrijk, vinden verpleegkundigen. Maar de Alzheimerpatiënt heeft geen honger of wil juist direct nadat hij of zij gegeten heeft wéér eten – omdat ze vergeten dat ze zojuist hebben gegeten en niet ‘voelen’ dat ze vol zitten.

Neurologen weten wel hoe dat komt. Alzheimer tast (naast vele andere hersendelen) heel vaak een klein stukje brein aan, een bobbeltje net aan de onderkant van de hypothalamus dat de nucleus tuberalis lateralis (NTL) heet. De hypothalamus speelt een grote rol als het gaat om honger en verzadiging, en deskundigen vermoedden al dat de aantasting van de NTL tot eetstoornissen leidde. Maar wat dat dingetje daar precies doet, wist niemand. Je gaat niet zo maar draadjes doorknippen in een gezond brein, met een gezonde NTL. Gelukkig mag dat wél bij een muis.

Recent hebben onderzoekers in Yale diezelfde NTL ook bij muizen gevonden. Het was even zoeken; men dacht altijd dat muizen zoiets niet hadden. Maar het dingetje bleek wel degelijk aanwezig, zij het goed verborgen. En dus konden ze aan de slag.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Slecht nieuws voor marshmallows

3 juli 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Hij behoort inmiddels tot de psychologische klassiekers. De marshmallowtest. Kinderen worden aan een tafeltje gezet met voor hun kinderneusjes een heerlijke marshmallow. Ze zouden er gelijk naar willen graaien, maar krijgen te horen dat als ze dat niét doen maar geduldig wachten, ze ‘straks’ twéé marshmallows krijgen.

En dan loopt de proefleider weg en laat kind en marshmallow alleen. Een deel van hen kan zich niet beheersen en heeft die marshmallow in no time opgegeten. Een deel wacht, en wacht… en kan zich niet langer beheersen. En dan heb je natuurlijk kinderen met een ijzersterke wil. In de ban van het idee straks twéé marshmallows te hebben, blijven ze minutenlang stil zitten. Vele minuten, desnoods.

Het aardige is: de uitkomsten van de marshmallowtest hebben voorspellende waarde. Kinderen worden al ruim een halve eeuw op deze wijze in verleiding gebracht en het is duidelijk dat diegenen die in staat zijn om hun eerste impuls (‘hiér dat ding!’) te onderdrukken en lang te wachten, meer succes hebben in hun latere leven. Zelfbeheersing helpt een mens vooruit.

Maar er is iets merkwaardigs aan de hand. Volgens Stephanie Carlson en collega’s van de universiteit van Minnesota zijn kinderen in de afgelopen decennia steeds beter geworden in zelfbeheersing. In de zestiger jaren van de vorige eeuw was de gemiddelde wachttijd vijf minuten; in de jaren tachtig zes minuten, en de marshmallowtests van de laatste jaren laat zien dat kinderen nu gemiddeld zeven minuten kunnen wachten voordat het verlangen hen de baas wordt. In veel tests is een afbraaktijd van tien minuten gebruikt. Dan keert de proefleider terug. En wat ook opvalt is dat in de jaren zestig maar 30% van de kinderen toen een tweede marshmallow verdiende, in de jaren tachtig 40% en tegenwoordig: 60%.

Hulspas weet het | Oerbrein en erfzonde

19 juni 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Wat is er toch mis met ons? Waarom vliegen we nog steeds naar Thailand? Waarom leggen we onze daken niet vol zonnepanelen? Kortom, waarom hebben we zo weinig over voor onze planeet? Om deze prangende vragen te beantwoorden is een nieuwe wetenschap opgericht: klimaatpsychologie. De psychologie van de desinteresse, zogezegd.

Het komt allemaal doordat we nog over een ‘oerbrein’ beschikken, zo las ik in De Volkskrant van zaterdag 16 juni. Een brein dat (ik hoef het u nauwelijks uit te leggen) twee snelheden kent en waarbij het snelle brein, dat op basis van een handjevol stelregels snel een beslissing neemt, het altijd weer wint van het langzame deel, dat bedachtzame besluiten bedenkt.

Volgens Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en iedereen die hem napraat zou die verdeling handig zijn geweest op de savanne – ik heb eind mei al iets geschreven over deze onzin. Kahnemans twee-snelheden-hypothese biedt natuurlijk niks nieuws, behalve de open deur dat het brein meerdere manieren kent om een besluit te bereiken plus de oude tegelspreuk ‘bezint eer ge begint.’ Het lijkt erop dat ‘klimaatpsychologen deze twee-snelheden gebruiken om ons onverantwoorde gedrag te verklaren, door er een morele draai aan te geven. Ik citeer De Volkskrant:

Hulspas weet het | Heerlijk wegdromen bij kleine scheetjes

12 juni 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het was me het Marsweekje wel! U kunt het onmogelijk hebben gemist: er zijn organische moleculen op Mars! Dus wie weet is er wel leven op Mars! Iedereen was er vol van. In elk geval op de wetenschapsredacties her en der én bij NASA. De aanstichter van al deze heisa.

Wat is er dan ontdekt? Het goede nieuws draaide om een stukje steen dat uit de Marsgrond is gevist door de Marslander Curiosity. Die lander is eigenlijk een grote mislukking want Curiosity moest in de Marsgrond gaan boren. Als er leven is, zo luidt de heilige overtuiging, dan zit dat verborgen in de grond want de zonnestraling aan het Marsoppervlak is niet te harden. Bij gebrek aan atmosfeer. Goed, dus kreeg Curiosity (die al zes jaar op Mars staat) een boor mee. En die brak. Het mogelijke Marsleven was in een KRAK! onbereikbaar geworden. Gelukkig slaagden NASA-nerds erin om die tool toch nog, als een lam armpje, te gebruiken om nét ietsje onder het oppervlak te frotten. En zo kwamen ze aan die steen.

Die werd vervolgens (want dat is de procedure) in een oventje aan boord van Curiosity verhit tot achthonderd graden. Op zo’n moment gaat alles wat organisch is natuurlijk in rook op. Maar het gaat NASA dan ook om de rook. Daarin zaten moleculen die zouden kunnen duiden op ‘sporen van organische moleculen’. Een soort zwavel-koolwaterstofverbindingen. Laten we hopen dat het computermodel dat de rooksignalen leest, klopt. Dan moeten we daarna nog hopen dat er geen andere, onbekende grondstoffen bestaan die hetzelfde rookje geven. En dan moeten we natuurlijk nog geloven dat de moleculen inderdaad organisch zijn.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Transgender in Nederland

11 juni 2018 , 10:39 , door Marcel Hulspas

RECENSIE -
‘Met verschillende vrouwen die ik kende is het slecht afgelopen. Ik ken meerdere mensen die zelfmoord hebben gepleegd of nooit uit de kast zijn gekomen. Wat dat betreft mag ik niet klagen. Ik heb overleefd door stug vol te houden en doordat ik een goede sociale kring had. Wel heb ik veel drank tot me genomen. En als ik in mijn auto langs een dijk reed, werd mijn auto op een of andere gekke manier richting het water gestuurd. Dat is meerdere keren voorgekomen. Voor mijn gevoel deed ik niets, maar onbewust blijkbaar wel.’

Ati Floor is een transvrouw. Haar verlangen om vrouw te worden verwoestte haar huwelijk. Maar haar ex-vrouw wees haar daarna wél de goede kant op. Die werkte namelijk bij een telefonische hulpdienst, en sprak regelmatig mannen die met precies hetzelfde probleem worstelden: ze voelden zich vrouw. Ze wilden een vrouw worden. Gelukkig wist ze van het bestaan van een ontmoetingsavond voor transgenders, georganiseerd door de NVSH. ‘Travestie & transseksualiteit’, T&T, zo heette die club. Het was aan de Blauwburgwal. Daar moest Ati ook eens naartoe. En Ati ging, als vrouw gekleed, naar de grote stad, in een wrakke Volvo die midden op een brug de geest gaf. Ze ziet zichzelf nóg staan, daar: ‘Vrouw op hoge hakken met te veel make up staat diep gebogen onder de open klep.’

Vorige Volgende