Overzicht

Marcel Hulspas

276 Artikelen
13 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Boeddha (detail van een stupa in Jaulian, Pakistan) (c) Livius.org

Het commercieel succes van boeddhisme

, door

RECENSIE - ‘Een onwaarschijnlijk succes’,  zo noemt de NRC (van 25 maart) de verkoop van het boek Homo sapiens van de Israëlische auteur Yuval Harari. De krant zocht de auteur op, omdat het vervolg, Homo deus, ook uitstekend verkoopt. Wat is het geheim van deze boeken?

Harari is een mooi voorbeeld van een geconstrueerde bestseller-auteur. Geschapen door de commercie. Uitgevers zijn niet geïnteresseerd in kwaliteit, zoals Jona Lendering en ik onlangs constateerden. Uitgeven is handel, het gaat om de verkoopcijfers. Dus blijft men veilig rondhangen in de buurt van eerdere successen, of (zoals in dit geval) importeert men een buitenlands succes. Harari’s eerste boek, Homo sapiens, kon mij niet bekoren. In een recensie in De Volkskrant noemde ik het warrig, slordig geconstrueerd en vol feitelijke onjuistheden. (‘Feiten zijn heilig,’ zegt hij nu zowaar in de NRC.)

Toch was Homo sapiens een bestseller. Eerst in Israël, daarna in het Westen. Het succes in Israël deed uitgevers elders gretig toehappen, en zorgde ervoor dat ze flink investeerden in reclame. Succes schept succes, kortom.

Maar dat is niet het hele verhaal. Harari biedt ook troost.

De vraag is: waaróm werd Homo sapiens in Israël zo’n groot succes? Volgens mij zijn daarvoor twee oorzaken aan te wijzen. Ten eerste, in een regio die beheerst wordt door religieuze tegenstellingen en fanatiekelingen, gaat dit boek daar uitdrukkelijk niét over. Dat zal voor veel Israëlische lezers verfrissend zijn geweest. Daarnaast roept Harari de lezers op te berusten in de toekomst. We gaan een nieuw tijdperk in, waarin we bevrijd zijn van ons jachtige streven naar geluk en succes. Een dergelijk cultuurpessimisme raakt ongetwijfeld een diepe snaar in een land dat steeds dieper in zijn problemen lijkt weg te zinken. Maar blijkbaar ook daarbuiten.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Boekenweek! | ‘De ander’ kijkt ons aan

, door

COLUMN, RECENSIE - Net zoals er kunstenaars bestaan die tijdens hun leven wereldberoemd zijn en later volledig vergeten worden, zo zijn er ook wetenschappelijke ontdekkingen die voor enorme beroering zorgen, voor een ware stortvloed aan artikelen en beschouwingen, en die nu volledig vergeten zijn.

Niet omdat het allemaal achteraf ‘niet waar’ bleek te zijn; de voornaamste oorzaak is onze vooringenomen geschiedschrijving. Een voorbeeld: in de wetenschapsgeschiedenis wordt de eerste helft van de achttiende eeuw beschouwd als het tijdperk van de natuurkunde, van Newton en Halley, van elektriseermachines, zwaartekracht en terugkerende kometen. Psychologie en antropologie zouden pas een eeuw later ‘ontstaan’. Maar een van de grote wetenschappelijke sensaties van die dagen lag juist op dat terrein. Het was ‘Wilde Peter’.

Een mens, of nog nét een mens, aangetroffen in 1724 in de buurt van Hamelen. Peter kon niet spreken en liep op handen en voeten. Hij ving en verslond levende vogels. Peter sloeg zichzelf op de borst als een aap, gromde (en sliep) als een hond. Kortom, Peter was een wonder.

Hij werd overgebracht naar Hannover, en vandaar naar Londen, als ‘bezit’ van koning George I. Het was vijf jaar na het verschijnen van Robinson Crusoe. Duizenden stroomden toe om deze ‘natuurlijke mens’ te zien. Peters komst was, zoals iemand zei, ‘opmerkelijker dan de ontdekking van Uranus’. En heel intellectueel Europa discussieerde over de vraag wat deze vondst betekende, wat hij ons kon leren over de mens, en over het dier in de mens.

Foto: copyright ok. Gecheckt 17-03-2022

Boekenweek!

, door en

Klimaatverandering is een hoax, we gebruiken maar tien procent van onze hersenen en autisme wordt veroorzaakt door vaccinatie: het is allemaal op internet te vinden. Maar wie wil begrijpen hóé we zijn beland in een wereld waarin feiten geen rol meer spelen, hoeft niet verder te kijken dan de plaatselijke boekhandel. Het non-fictie aanbod is schamel, eenzijdig en voor een niet onbelangrijk deel: onzin.

Het probleem zit ’m in het verdienmodel van de boekenbranche. Geen winkel kan alle boeken op voorraad hebben, aangezien de opslagkosten dan te hoog worden. Het is voor de boekhandel veel handiger slechts een beperkt aantal titels in huis te hebben – maar die moeten dan wel worden verkocht in grote aantallen.

Dus probeert de branche uw aandacht te concentreren op een zo smal mogelijk aanbod. Door middel van de Boekenweek bijvoorbeeld, die dit jaar draait om bestsellers van celebrities als Herman Koch, Kluun, Sonja Barend en Katja Schuurman met het ‘spannende’ thema ‘verboden vruchten’. Gedurende de rest van het jaar wordt u afgericht door middel van het toekennen van prijzen, met een traag circus rond long list, short list, nominatie en prijsuitreiking. En het werkt: alle boeken die sinds 2003 de Librisprijs hebben gekregen, zijn terechtgekomen in de Bestseller 60 die de Stichting CPNB wekelijks publiceert, zoals Hanneke Chin-A Fo en Toef Jaeger vrijdag in het NRC Handelsblad constateerden.

Foto: Een fascistische propaganda-actie in Zaandam, 1930 (foto: Historiek.net) copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Had Nederland eigenlijk wel fascisten?

, door

RECENSIE - Laat ik beginnen met te zeggen wat ik níét goed vind aan dit boek. In de ban van een beter verleden is een half geslaagde poging om een historisch overzicht van het Nederlands fascisme om te bouwen tot een wetenschappelijke studie. Willem Huberts heeft heel veel materiaal over zijn onderwerp verzameld; meer dan genoeg voor een spannend boek. Maar ergens onderweg bracht men hem (of kwam hij) op het idee om erop te promoveren (hetgeen inmiddels ook is gebeurd). En dat betekende dat zijn liefdewerk een theoretisch fundament moest krijgen.

Er moest een vraagstelling komen. Dat werd: past het Nederlands fascisme binnen de definitie voor fascisme die historici hebben ontwikkeld? En dus moest er aan het boek een theoretische in- en uitleiding worden toegevoegd, en in de tekst moesten op gepaste momenten extra alinea’s worden toegevoegd over de vraag: maar was dit-en-dit clubje wel ‘echt’ fascistisch? Met name de inleiding is doorbijten voor de lezer. Huberts is nu eenmaal geen professioneel historicus, en ook geen groot stilist. Kortom, leuk voor de Groninger universiteit, deze promotie, maar Huberts levenswerk is er daarmee niet beter op geworden.

Wat is fascisme? Is het conservatief of progressief? Een onecht kind van het irrationele conservatisme, of van de Verlichting, het socialisme? Was Franco een fascist, of gewoon een oerconservatieve katholiek? En waarom waren ze in Italië niet, en in Duitsland wél antisemitisch? Het is volkomen duidelijk dat het uiterst lastig is een sluitende definitie te geven van fascisme.  Daardoor (en door alle daaraan verbonden, zeer beladen vragen) is er de laatste decennia rond dit onderwerp een ware historische cottage industry ontstaan.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De gezonde wilde

, door

COLUMN - Antropologie is een fascinerende wetenschap. Niet vanwege enig opmerkelijk resultaat maar vanwege de opmerkelijke uitgangspunten waarmee de antropologen ooit op reis gingen. Nou ja, op reis… de eerste antropologen bleven liever thuis. Ze waren vooral geïnteresseerd in de reconstructie van de menselijke evolutie (lees: waarom zijn zijn wij blanken toch zo verdomde superieur?) en hoefden daarvoor niet meer te weten dan de afmetingen van diverse schedels. Daarvoor hoefden ze zelf niet op pad. Sterker, netjes meten deed je in het lab en dus lieten ze die schedels gewoon verzamelen en opsturen. Het resultaat: kasten vol met schedels die de huidige bezoekers beschuldigend aankijken.

Daarnaast worstelden andere antropologen met een andere prangende vraag: hoe leefde de mens in vroeger tijden? (Lees: waarom zijn wij blanken toch zo verdomde hoog ontwikkeld?) Dit keer trokken ze er wél zelf op uit, in de veronderstelling dat ‘primitieve volken’ lieten zien hoe wij allemaal vroeger ons kostje bij elkaar scharrelden.

Een wankele hypothese, want veel van die ‘primitieve volken’ waren ooit simpelweg door anderen gedwongen om zich in marginale gebieden op te houden, en antropologen moesten vaak constateren dat die volken via-via wel degelijk invloed hadden ondergaan van de moderne beschaving. Maar de ‘oermythe’ was en bleef sterk, en heeft toch interessante gevolgen gehad.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Let’s talk about sex!

, door

COLUMN - De hele voorpagina, en dan ook nog eens twee volledige pagina’s ín de NRC-wetenschapsbijlage, besteed aan één enkel boek. Dat moet dan wel een héél goed boek zijn. Welnu, het ging afgelopen zaterdag om: Seks. Een leven lang leren. Dat is volgens recensent Sander Voormolen een boek ‘dat eigenlijk iedereen zou moeten lezen’. Dat boek heeft vast een berg onthullingen te bieden. En ja hoor, de kop boven de recensie luidt: ‘Wat je nog niet wist over seks’. En de onderkop vermeldt dat de seksuele opvoeding in Nederland ‘vol mythen en misvattingen’ zit. De lezer zit er klaar voor!

Het is verstandig om bij zo’n ruime presentatie en opzwepende introductie te starten met een sterk voorbeeld. Voormolen opent met:

Simpele vraag: door welk mechanisme wordt de vagina van een vrouw vochtig bij seksuele opwinding? Studenten geneeskunde en psychologie, zelfs specialisten in opleiding moeten het antwoord vaak schuldig blijven. Laat staan dat gewone mensen er enig benul van hebben. Dat is een belangrijke tekortkoming van de seksuele opvoeding, schrijven arts-seksuoloog Rik van Lunsen en en psycholoog en seksuoloog Ellen Laan in hun indrukwekkende boek….

Wat?? Door welk mechanisme…. een belangrijke tekortkoming? Zijn wij Nederlanders seksueel ernstig slecht geïnformeerd omdat we een ‘mechanisme’ niet kennen? Maar goed, het boek is dus indrukwekkend. Waarom? Wellicht dat het kader ‘zes hardnekkige misverstanden over seks’ ons verlangen kan bevredigen. De zes zijn (ik vat even samen):

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Hoe komen we af van Geert Wilders? (2)

, door

ANALYSE, OPINIE - Geert Wilders is er in geslaagd om zijn diepe frustratie over het politieke bedrijf (een frustratie waar hij, zoals we al zagen, zeker niet alleen in stond) om te zetten in een politieke beweging en een electoraal piramidespel: men stemt op hem omdat vele anderen dat ook doen. Daarin liep Nederland ooit (in Europees verband) voorop.

Inmiddels loopt het ernstig achterop. Terwijl overal nieuwe rechtse partijen groeien en bloeien, en de kans grijpen de politieke woestijn te verlaten, cultiveert Wilders zijn persoonlijke woestijn. Velen zullen dat een zegen vinden, maar voor het betrokken electoraat is dat een ramp. Hun grieven en wensen moeten serieus genomen worden, en bovenal: dienen een stem te krijgen. De onvrede dient omgezet in positieve actie. Men moet leren wat het is om (mee) te beslissen. Dat kan een pijnlijk leerproces zijn – er zit immers nogal een afstand tussen iets roepen en verantwoordelijkheid nemen. Maar die weg móét bewandeld. Het wordt met andere woorden hoog tijd dat Geert opzij stapt, om ruimte te scheppen voor deze ontwikkeling. Maar hoe komen we af van Geert Wilders?

Verdwijnend vertrouwen

Den Haag weet natuurlijk dat Geert de PVV in wezen een éénmanszaak is, die staat of valt met Geert Wilders. Daarom besloten velen aanvankelijk om in stilte te lijden, om Geert maar te tolereren, in de hoop dat hij net als querulant Hans Janmaat uit pure frustratie (en gezondheidsproblemen) van het politieke toneel zou verdwijnen. Die hoop is ijdel gebleken. Ook de hoop dat men zijn aanhang kan losweken door Geert aan te pakken op zijn uitspraken (‘Nu is Geert écht te ver gegaan!’) is vervlogen. Zijn aanhang slikt alles. Sterker, dergelijke uitlatingen en de daaropvolgende verontwaardiging versterkt onder hen hun gevoel dat ze op de juiste man stemmen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Hoe komen we af van Geert Wilders? (1)

, door

ANALYSE, OPINIE - Geert Wilders heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld als een blok aan het been van de parlementaire systeem. Het wordt hoog tijd om na te denken hoe we onze democratie van Geert kunnen verlossen.

De Duitsers kunnen zich erover verbazen: hoe is het mogelijk dat de Nederlandse Grondwet een volstrekt ondemocratische partij toestaat? In Duitsland zou zoiets ondenkbaar zijn. Dat heeft alles te maken met de Duitse geschiedenis, maar inmiddels wordt duidelijk dat het hier inderdaad gaat om een gebrek van de Nederlandse Grondwet. De reden waaróm Wilders geen partij heeft opgericht, maar een stichting die op een partij lijkt, is algemeen bekend: Geert wilde treden in de voetsporen van Pim Fortuyn, maar niét diens fouten herhalen. Hij wilde chaos zoals bij de LPF te voorkomen. Het gevolg is echter dat Geert de vorming van een serieuze partij op de rechterflank tegenhoudt. Van voorloper is Nederland daarmee een zielige achterblijver geworden.

De opvolger van Fortuyn

Opvolger van Fortuyn: het is een droombeeld, of spookbeeld, dat al vijftien jaar door Nederland waart. Wie zal zijn prestatie kunnen herhalen? Wie zal in staat zijn het politieke landschap te transformeren, zoals hij dat in 2002 deed, door rechts van de conservatief-liberale VVD een ‘echte’ conservatieve, nationalistische partij te scheppen?

Foto: Adrianus VI (Rijksmuseum) copyright ok. Gecheckt 30-10-2022

De Utrechtse paus

, door

RECENSIE - U moet ook zeggen dat wij volmondig toegeven dat God deze vervolging van zijn kerk toestaat vanwege de zonde van de mensen, vooral van de priesters en prelaten. De Heilige Schrift roept luid dat de zonden van het volk voortvloeien uit de zonden van de geestelijkheid. Wij beseffen dat bij deze Heilige Stoel gedurende enkele jaren veel verwerpelijke dingen zijn gebeurd, misbruik van geestelijke zaken, overdaad in benoemingen, ja dat alles zich ten kwade heeft gekeerd. En het is geen wonder dat de ziekte zich van het hoofd naar de ledematen, van de pausen naar de prelaten is afgegleden. Wij allemaal, prelaten en geestelijken, zijn van de weg der gerechtigheid afgeweken. Sinds lang is er niet één die iets goeds heeft gedaan, absoluut niemand.

Het zijn woorden van paus Adrianus VI, uitgesproken door zijn gezant tijdens de Rijksdag in Neurenberg, in januari 1523. De verzamelde Duitse edelen en bisschoppen hadden daar eigenlijk maar één onderwerp op de agenda: Maarten Luther. Wat te doen met die opstandige monnik? Het Heilige Roomse Rijk was diep verdeeld. Sommige edelen hadden al Luthers kant gekozen. De meerderheid was trouw aan keizer Karel V en paus Adrianus. Maar die drongen aan op keiharde maatregelen en dat was onmogelijk. Luthers geschriften werden inmiddels overal gedrukt en verspreid. Onderdrukking had geen zin, dat zou een volksopstand veroorzaken en daar zat niemand op te wachten.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Oudste leven, dunne soep

, door

COLUMN - En weer is afgelopen week het oudste leven ontdekt. Dat is wereldnieuws natuurlijk, voor de zoveelste keer. Want de armlastige wetenschapper moet zijn geld nu eenmaal binnenharken door opmerkelijke ontdekkingen te verkondigen, en wetenschapsjournalisten worden betaald om groot nieuws te brengen. Deze ‘framing’ van de vondst als microfossielen was dus onvermijdelijk. En vervolgens had iedereen het weer over bacteriën, eiwitten en uiteraard verre planeten waar op dit moment de oersoep nog volop te vinden zou zijn. Maar wat is er nu écht gevonden? En is dat leven?

De microfossielen waar de wereld eventjes wakker van lag zijn minuscule buisjes, dunner dan haren, opgesloten in stukjes gesteente die voornamelijk bestaan uit zirkonium (een element, een metaal) die op hun beurt weer ingesloten zitten in dikke lagen gestolde lava. Die lava laat zich redelijk goed dateren, en dan kom je op 3,7 miljard jaar. De opgesloten stukjes gesteente moeten dus wel ouder zijn, maar hoeveel ouder is onbekend. Volgens de ontdekkers moeten die buisjes in dat zirkonium een biologische oorsprong hebben. Ze lijken namelijk op buisjes die aangetroffen zijn in gesteenten in Noorwegen en Californië, en die (daarover wordt niet echt gediscussieerd) toegeschreven worden aan bacteriën die rondhingen in de buurt van onderzees hete bronnen. Verder vonden de wetenschappers ingesloten in datzelfde zirkonium sporen van mineralen die geassocieerd worden met biologische processen. Al met al genoeg reden (vinden de wetenschappers) om te spreken van het oudste bewijs voor leven op aarde.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Hulspas weet het | Leezenbergs alternatieve islam

, door

RECENSIE - We moeten het allemaal niet zo zwaar zien, die islam. Neem bijvoorbeeld de gevreesde Moslimbroeders. Michiel Leezenberg schrijft in zijn boek De minaret van Baghdad (p. 129):

In Egypte ontstond weer een ander alternatief voor de Brits-koloniale padvindersbeweging: de Moslimbroederschap. Dat zal u wellicht verbazen. In de media worden de moslimbroeders […] Maar in oorsprong had de Moslimbroederschap hele andere doelen. In 1927 hadden de Egyptische moslims al een Young Men’s Muslim Association opgericht, duidelijk als tegenhanger van de YMCA. Onderdeel van deze beweging was ook een plan voor een padvindersclub. In 1928 stichtte de jonge leraar Hassan al-Banna de Moslimbroederschap. Voor die beweging predikte hij een terugkeer naar de zuivere islam, maar dat deden zo veel mensen. Interessanter is wat hij concreto onder die terugkeer en onder die zuivere islam verstaat. Bij al-Banna zie je namelijk een volstrekt nieuwe aandacht voor het verbeteren van de volksgezondheid door middel van sport en hygiënische voorschriften. Ook bedacht hij allerlei groepsactiviteiten.

Onschuldig, toch? Maar hier valt wel wat op af te dingen.

Het klopt dat al-Banna geïnspireerd werd door de net opgerichte YMMA. Maar ondanks de brave naam, ongetwijfeld bedoeld om de Britse bezetter gerust te stellen, was dat was niet bepaald een gezelligheidsvereniging. De YMMA organiseerde Koranscholen, en riep op tot het streng volgen van de sharia: geen alcohol, gokken, gevrij voor het huwelijk, en westerse invloeden in het algemeen. Vrouwen en mannen moesten gescheiden blijven, vrouwen moesten ‘netjes’ gekleed gaan (YMMA leden patrouilleerden op de stranden) en als langetermijndoel streefde de YMMA naar het kalifaat. Kortweg, alleen de naam van de club was progressief.

Foto: -JvL- (cc)

Niet de kiezer is gek

, door

RECENSIE - Een flinke kiesdrempel, harde maatregelen tegen afsplitsende Kamerleden, een districtenstelsel, zelfs een vorm van ‘stemexamen’: vanuit de Haagse torens klinken regelmatig ingrijpende voorstellen om het huidige democratische systeem te verbeteren. Want de democratie in Nederland, die functioneert niet meer. En anderzijds borrelen er vanonder op allerlei voorstellen voor directe democratie, met als voornaamste voorbeeld het bindend referendum. De burger beslist! Dat ze ze leren, daar in Den Haag! Het is allemaal onzin, vindt politicoloog Tom van der Meer. Het zijn allemaal lapmiddelen, vaak nog erger dan de kwaal. En wat die kwaal betreft: er is niks mis met de democratie in Nederland. Integendeel, in alle internationale onderzoeken staan we zo’n beetje bovenaan. En volgens Van der Meer zijn alle politicologen het hierin met hem eens. Probleem is alleen dat niemand naar hen luistert.

Onze democratie verkeert in een crisis. Dat vinden de haantjes boven in het hok en dat vinden de kippen. En als je ze allemaal hoort kakelen, lijkt het net alsof er écht iets aan de hand is. Het probleem is alleen dat beide kampen het over een heel andere crisis hebben. De politiek is beducht voor het populisme en voor het feit dat er geen echt grote middenpartijen meer zijn. Kort gezegd: als de PVV buitenspel blijft staan, is er straks een verdomd brede coalitie nodig om tot een meerderheidskabinet te komen. Vandaar de roep om zaken als een kiesdrempel – dan kunnen we, zo hopen politici, terug naar de goede oude tijd waarin twee, drie partijen voldoende waren voor een meerderheid in beide kamers.

Vorige Volgende