Gwen van Eijk, auteur op Sargasso

Criminoloog

Een ietwat corrupt gaaf land

27 januari 2017 , 14:00 , door Gwen van Eijk

Nederland scoort goed op de Corruption Perception Index 2016, hoewel het anti-corruptiebeleid tekortschiet. Gezien de relatie met groeiende ongelijkheid en populisme moet ook Nederland zich de waarschuwing van Transparency International aantrekken.

Transparency International (TI), een ngo die wereldwijd corruptie onderzoekt en bestrijdt, publiceerde afgelopen woensdag de Corruption Perception Index 2016. De index rangschikt 176 landen op basis van het waargenomen niveau van corruptie in de publieke sector. Nederland daalde van plek 5 naar 8, waarmee we passen in het algemene patroon dat dit jaar de meeste landen dalen op de index.

Populisme

TI maakt dit jaar een stevig statement over de noodzaak om corruptie aan te pakken. Onderzoek laat zien dat er een relatie is tussen sociale ongelijkheid en uitsluiting enerzijds en corruptie anderzijds (zie ook hier). De vicieuze cirkel waarin toenemende corruptie en toenemende ongelijkheid elkaar versterken voedt de opkomst van populistische bewegingen:

Mensen hebben genoeg van de loze beloften van politici om corruptie aan te pakken en velen wenden zich daarom tot populistische politici die beloven het systeem te veranderen en de cyclus van corruptie te doorbreken.

Populistische leiders hebben een punt, wanneer ze de ‘corrupte elite’ bekritiseren die alleen voor zichzelf zorgt ten koste van de ‘hardwerkende mensen’. Maar de belofte van populistische leiders om de corrupte elite onder handen te nemen zijn vals: juist deze partijen hebben een bijzonder slecht trackrecord hebben als het gaat om het bestrijden van corruptie, aldus TI. Wanneer populistische leiders aan de macht komen zal de vicieuze cirkel alleen maar versterkt worden, met hevigere sociale spanningen als gevolg.

Foto: Ged Carroll (cc)

De tegenprestatie en de psychodwang van de sociale dienst

23 oktober 2015 , 11:00 , door Gwen van Eijk

ANALYSE - De monitoring en activering van werkloze mensen door sociale diensten gaat gepaard met psychologische interventies, ofwel ‘psychodwang’. Los van de vraag of dit überhaupt effectief is, moeten we ons ook afvragen of dit in ethisch opzicht door de beugel kan.

In de openingsscènes van de documentaire De tegenprestatie (maandag 19 oktober, NPO2) zien we verschillende medewerkers van de Rotterdamse sociale dienst in gesprek met hun ‘cliënten’. Een van de medewerkers probeert een werkloze man moed in te praten: ‘Vanaf nu gaan we in oplossingen denken, niet in problemen,’ zegt ze, en: ‘het probleem effe bij onszelf houden.’ Als ze even later opstaat om het zogenoemde afsprakenformulier te printen, zegt ze, haar woorden kracht bijzettend met enthousiaste armgebaren, ‘Honderd procent hè?’

Een andere medewerker oppert dat werkervaring niet vereist is voor functies zoals productiemedewerker en postbezorger en zegt – vuisten zwaaiend – tegen de werkloze man tegenover hem: ‘Een beetje lef tonen!’ Een zestigjarige man zonder werk probeert begrip te kweken voor zijn situatie: hij heeft een ‘lastige leeftijd.’ De medewerker antwoordt daarop: ‘Ja, maar we moeten niet opgeven.’ Later horen we een medewerker zeggen dat het belangrijk is om naar de toekomst te kijken, want ‘waar wil jij je energie in steken, in iets dat je niet kunt veranderen, of iets dat je wel kunt veranderen?’

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Krijgen we door ‘Rondkomen in de Schilderswijk’ meer inzicht in armoede?

12 december 2014 , 11:00 , door Gwen van Eijk

OPINIE - Afgelopen oktober en november zond RTL4 het programma Rondkomen in de Schilderswijk uit. Inspiratie voor dit programma was de Britse docuserie Benefits Street. In Groot-Brittannië ontstond nogal wat ophef over Benefits Street. In de eerste aflevering zien we bijvoorbeeld Danny een winkeldiefstal plegen en het ‘verdiende’ geld uitgeven aan drugs. We maken ook kennis met Mark en Becky wiens uitkeringen zijn ingetrokken vanwege uitkeringsfraude. Een man die Fungi wordt genoemd lijkt verontwaardigd dat de sociale dienst hem oproept voor een werkprogramma.

Kijkers maakten via de sociale media hun woede en walging kenbaar en bedreigden enkele van de hoofdfiguren met de dood. De politie werd overspoeld met bezorgde vragen van kijkers. Daar staat tegenover dat Channel 4 ook bijna 2000 klachten ontving van kijkers die juist kritiek hadden op de programmamakers, omdat ze vonden dat de gefilmde bewoners werden uitgebuit ten gunste van entertainment. Ondanks (dankzij?) de ophef zijn deel 2 en een spin-off, Immigration Street, in de maak. En er is dus de Nederlandse spin-off Rondkomen in de Schilderswijk.

Channel 4 beweert een oprecht en onafhankelijk programma te maken dat laat zien hoe het is om in armoede te leven. Ook programmamaker Peter van de Vorst wil een documentaire maken over armoede in Nederland. Maar hoe goed slagen zulke programma’s erin de kijker inzicht te geven in hoe het is om te leven in armoede?

Poverty porn

Foto: Tilemahos Efthimiadis (cc)

Gelijkheid vraagt om meer dan herverdeling

8 juli 2014 , 07:00 , door Gwen van Eijk

OPINIE - Echte gelijkheid vraagt niet alleen om economische herverdeling, maar ook om sociale gelijkwaardigheid.

Nu we hebben ontdekt dat Nederland veel ongelijker is dan we dachten, praten we weer over herverdeling. Onze verzorgingsstaat heeft daarin een belangrijke rol. In het onlangs verschenen rapport Hoe ongelijk is Nederland? rekent de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) uit dat zonder onze verzorgingsstaat de inkomensverdeling even ongelijk zou zijn als in de Verenigde Staten.

Dankzij ons stelsel is het niveau van ongelijkheid laag vergeleken met andere landen. Een geruststellende gedachte? Niet als je bedenkt dat herverdeling voor de laagste inkomensgroepen, de mensen die geen inkomen uit werk hebben, nog nauwelijks als ‘gelijkmaker’ werkt. Immers, wie een beroep moet doen op sociale voorzieningen moet zich voorbereiden op wantrouwen en bemoeizucht. Herverdeling leidt op deze manier geenszins tot meer gelijkwaardigheid.

Een uitkering (AOW uitgezonderd) was allang geen recht meer, maar ook van een gunst (‘uit vriendelijkheid geven’) kunnen we eigenlijk niet meer spreken. De uitkering moet worden verdiend met ‘respectabel’ gedrag.

De nieuwe Participatiewet illustreert de neerbuigende en afkeurende houding jegens uitkeringsontvangers: als mensen ‘verwijtbaar’ slecht gekleed zijn of de taal niet spreken kan de uitkering worden ingehouden. Op vakantie? Nee, u mag vooral niet ontspannen als u steun krijgt van de staat. En ook het plan van de gemeente Den Haag om uitkeringsontvangers te onderwerpen aan een Big Brother-achtige risicoanalyse om fraude op te sporen onderstreept dat zij bij voorbaat worden gezien als profiteurs en fraudeurs.

Foto: kodia (cc)

Tweaks tegen armoede: evidence-based symptomen bestrijden

4 april 2014 , 11:00 , door Gwen van Eijk

Het boek ‘Schaarste’ van Sendhil Mullainathan en Eldar Sharif biedt beleidsmakers handvatten om op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten armoede te bestrijden. In Amsterdam lijkt men deze inzichten echter enkel voor symptoombestrijding in te zetten.

Beleidsmakers worden er vaker van beschuldigd: ze bestrijden symptomen in plaats van de onderliggende oorzaken aan te pakken. Arme mensen op hun beurt worden ervan beschuldigd altijd de verkeerde keuzes te maken. Wat hebben deze beschuldigingen gemeen? Ze komen samen in het plan van de gemeente Amsterdam om de zorgpremies van uitkeringsontvangers met schulden direct aan de zorgverzekeraar te betalen.

Volgens het NOS journaal is het aantal mensen met een betalingsachterstand toegenomen: één op de zes mensen heeft moeite de rekeningen te betalen. De Amsterdamse sociale dienst signaleert dat aanmaningen, deurwaarders en straffen niet helpen: ‘We zien dat deze mensen een andere benadering nodig hebben.’ Bovendien blijkt uit onderzoek ‘dat mensen die diep in de schulden zitten, vaak niet de juiste keuzes maken.’

Nadja Jungman, lector Schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht, lichtte in de uitzending toe:

Er is steeds meer onderzoek dat uitwijst dat als mensen in een situatie van schaarste terechtkomen, en dat gebeurt bij mensen met te weinig geld, dat dan eigenlijk alle aandacht uitgaat naar het overleven in het hier en nu, en dan lukt het mensen gewoon niet goed meer om het echte probleem op te lossen.