Gin

Gin zit voor vier maanden in Sierra Leone om onderzoek te doen naar ex-kindsoldaten. Via de mail ontvingen we haar derde verslag.

Vorige week donderdag, uur of tien ’s ochtends, commander Jim aan de lijn. Samuel Hinga Norman is in coma geraakt. Een klein half uurtje later commander Jim weer aan de lijn. Hinga Norman is overleden. De schrik jaagt door mijn lichaam. De eerste opmerkingen om me heen; dit zal grote problemen veroorzaken. Ik heb het gevoel dat de aarde in één klap is omgedraaid, alles
is mogelijk. In de afgelopen weken hebben vele ex-Kamajors me verzekerd klaar te zijn de wapens op te nemen als Pa Norman iets zou overkomen. Nu is het zo ver, zal hun dreigende praat bewaarheid worden? Uur of twee. Lunch in Victoriapark, Freetown. Het nieuws heeft de BBC bereikt. De anders zo luidruchtige Sierra Leonesen luisteren aandachtig. Er gebeurt niets. Het volgende nieuwsitem. Iedereen eet gewoon door. Men lijkt onbewogen. Nog geen twee uur later hoor ik overal om me heen oorlogspraat. Men wil wraak.
Speculaties over een op handen zijnde nieuwe burgeroorlog. Anderen bagatelliseren het hele gebeuren. Het land is in shock. Deels althans. De volgende dag bereikt me het nieuws dat in Bo heel wat minder mild gereageerd is. Gewelddadige protesten zijn in de kiem gesmoord, maar er borrelt iets in de stad. Onvrede. Woede. ‘Disgruntlement’ noemt men het hier. Bo is een voormalig Kamajor bolwerk. Pa Norman heeft er vele aanhangers. En het is in Bo waar men me steeds vertelt problemen te zullen veroorzaken tijdens de verkiezingen, wraak te willen voor de vervolging van hun voormalige baas Samuel Hinga Norman. Bo, waar ik twee dagen later weer naar zal afreizen.

Twijfel. Bo is vijf uur van Freetown verwijderd. En ik ga naar de buluitreiking van één van de universiteiten, een happening waar ook president Kabbah aanwezig zal zijn. Áls men iets uit wil halen, is dat de perfecte gelegenheid. Van ex-Kamajors krijg ik te horen dat men voorlopig niets van plan is. Ik besluit te gaan, maar met slappe benen. Neem ik teveel risico? Schat ik de situatie juist in? In de kranten heeft immers weken geleden al gestaan dat men klaar is voor oorlog, als men zou willen. En de vorige burgeroorlog werd ook van tevoren aangekondigd en niet serieus genomen. Maar de meeste Sierra Leonesen zijn oorlogsmoe. En vele ex-Kamajors nemen voor geen goud meer een wapen in de hand. Een storm in een glas water?
Het blijft een gok. Er borrelt iets. Al een tijdje. En het is duidelijk voelbaar. Naarmate de verkiezingen dichterbij komen, neemt de angst en de spanning onder de bevolking toe. Als er een dag voorbij gaat zonder dat de opmerking dat ‘de verkiezingen bloedig zullen verlopen’ valt, geef ik een feestje. En als klap op de vuurpijl het overlijden van Pa Norman, die door velen als een nationale held werd beschouwd.

Gin zit voor vier maanden in Sierra Leone om onderzoek te doen naar ex-kindsoldaten. Via de mail ontvingen we haar tweede verslag.

“I would never fight again, not even if they offered me a million dollars,” vertelt ex-kindsoldaat Junior me gepassioneerd. Een uitspraak die ik ook van vele andere ex-kindsoldaten heb gehoord. Ze doen hun uiterste best mij te overtuigen van hun verandering ten goede. “I used to be very, very wicked, but now I’m a good boy,” zegt Commander Jim. Ze willen een toekomst zeggen alle ex-kindsoldaten in mijn onderzoek unaniem. Het liefst op mijn kosten natuurlijk, maar dat terzijde. Als ik vraag naar hun ervaringen tijdens de oorlog vertellen ze overigens even zo gepassioneerd over hun (mis)daden. Ze vonden het ooit prettig om te moorden. Commander Jim sneed graag strotten door en Junior liet zijn ‘mannen’ (collega-kindsoldaten waar hij de leiding over had) mensenharten eten als ze te laf waren om de vijand te lijf te gaan. Geen lekkertjes dus, maar ze zijn bekeerd tot het Christendom, van de drugs af en vastbesloten op het rechte pad te blijven. Zeggen ze.
De praktijk blijkt vaak genuanceerd anders. Ze ondervinden problemen. Niet vanwege hun deelname aan de gewelddadigheden, maar vanwege het feit dat ze er uiteindelijk geen enkel voordeel uit hebben weten te halen. Tijdens de oorlog ontbrak het hen aan niets. “During the war I was doing fine, I had no worries, I used to be very comfortable, it’s only now, I strain a lot” verklaart Junior. Nu achteraf vindt hij dat zijn gedrag tijdens de oorlog verkeerd was, maar destijds had hij er geen problemen mee geweld te plegen.

“There is nothing sweet in war, war is just destruction,” volgens Junior, en daarom is er geen haar op zijn hoofd die eraan denkt ooit nog een geweer op te pakken en te gaan vechten. Voor niemand. Ook Commander Jim wil nooit, maar dan ook nooit meer iets te maken hebben met legers, geweren en geweld. Behalve als hun voormalige leider, Pa Norman (Samuel Hinga Norman), schuldig wordt bevonden aan oorlogsmisdaden en de rekrutering van kinderen jonger dan 15 jaar bij gewapende groeperingen. De Internationale Special Court is net klaar met de zaak tegen de leider van de Civil Defence Forces, die door vele Sierra Leonesen als bevrijders van het volk worden gezien. De uitspraak wordt verwacht. Wanneer kan ik niet vertellen. Misschien is er al een datum gepland, maar als dat een ‘Sierra Leonese’ datum is zegt dat niet zoveel. Dingen worden hier voortdurend uitgesteld. Soms een paar uur, soms een paar dagen en soms zelfs maanden en maanden.
De spanning onder de Kamajors (de belangrijkste militie binnen de Civil Defence Forces en de focusgroep van mijn onderzoek) stijgt met de dag. Pa Norman is ziek namelijk. Overgevlogen naar Senegal. En dus wordt er heftig gediscussieerd over zijn mogelijke overlijden. Niet dat de man in levensgevaar is, maar je weet nooit. Bovendien zijn er binnenkort verkiezingen, een mogelijkheid voor de Mende (de etnische groep waarvan de Kamajors afkomstig zijn) om meer macht te grijpen. Dan is er nog die vermaledijde uitspraak van de Special Court en tot slot de zaak tegen Charles Taylor die eveneens in juli dit jaar van start gaat.
Vier ingrediënten in een hele spannende tijd, die verschillende groeperingen in de greep houdt en velen van hen meer dan bereidwillig maakt opnieuw de wapens op te nemen. Een gunstig voordeel is dat ze die wapens in Sierra Leone niet hebben. Maar er is spanning en het neemt met de dag toe. Veel van de ex-Kamajors bevinden zich in een uitzichtloze situatie.

Gin zit voor vier maanden in Sierra Leone om onderzoek te doen naar ex-kindsoldaten. Via de mail ontvingen we dit verslag.

Sierra Leone werd ooit door de Britten gesticht als een kolonie voor bevrijde slaven. Enerzijds de uitkomst van een idealistisch streven van anti-slavernij lobbyisten, anderzijds was het een handige manier om van de arme zwarte vrije slaven af te komen die de straten van Londen onveilig maakten. Slavernij zit dus ingebakken in deze samenleving, maar niet zoals je zou verwachten. De eerste bevrijde slaven die dit land bevolkten besloten zelf in de slavenhandel te gaan om hun bordje rijst te verdienen, toen bleek dat Freetown (ooit de oorspronkelijke kolonie, nu de hoofdstad) niet genoeg mogelijkheden voor inkomsten bood en de contacten met de omringende gebieden (nu behorend tot het land Sierra Leone) moeizaam verliepen.
Uiteraard konden de Britten dit niet laten gebeuren, ze waren inmiddels een wereldwijde anti-slavernij campagne gestart. Maar de Britten zijn er nooit in geslaagd het principe van slavernij uit deze samenleving te bannen. Anno 2007 zijn namelijk veel jongeren onderworpen aan een systeem van moderne slavernij.

De burgeroorlog die Sierra Leone verwoestte heeft een hele generatie van kansloze jongeren opgeleverd, die nu op geen enkele andere manier in hun eerste levensbehoeften kunnen voorzien dan hun diensten aan te bieden aan de eerste de beste die hen onderdak en een schamele maaltijd per dag biedt. In de meeste gevallen slapen de jongeren op de grond in een overbevolkte kamer, worden ze voor alle zware huishoudelijke klussen ingezet en worden ze bot behandeld. Ik ben er zelf meerdere keren getuige van geweest. Ze zijn broodmager en hebben een zorgelijk gezicht. Meestal gaat het om ex-kindsoldaten die een dergelijk lot beschoren zijn. Niet omdat de samenleving hen veroordeelt om hun deelname aan de gevechten, maar omdat de meesten van hen familieleden verloren hebben tijdens de oorlog (wat vaak de directe aanleiding voor hun deelname was), wees zijn, en jaren scholing en ontwikkeling gemist hebben, waardoor ze een marginale positie binnen de samenleving innemen.