Als onvoorspelbaarheid tot strafpunten leidt

Een opvallend bericht gisteren op de Amerikaanse publieke radio NPR. Onderzoeker Laszlo Barabasi van de Northeastern University (Boston) heeft zojuist een onderzoek (pdf) gepresenteerd naar het reisgedrag van een niet nader genoemd Europees volk. Een telefoonprovider leverde geanonimiseerde data van 50.000 klanten over een langere tijd. Ook locatiegegevens waren beschikbaar.

Barabasi onderzocht in hoeverre deze klanten een vast reispatroon hadden. Hij kwam tot de conclusie dat we bijzonder voorspelbaar zijn. Als eenmaal een patroon is vastgesteld, houden we ons daar in 93 procent van de gevallen aan. Opmerkelijk is dat dat niet alleen voor brave kantoormuizen geldt, maar ook voor reizigers die het hele land doorcrossen. De implicaties van deze vaststelling zijn niet mis. ,,Je kunt een algoritme ontwerpen dat met een accuratesse van 93 procent voorspelt waar iemand zich bevindt,’’ zegt hij in het interview (hieronder te beluisteren).

Dat je met de gsm een peilzender meedraagt, is allang bekend. In de VS blijken de opsporingsdiensten steeds vaker gsm-gegevens op te vragen om iemands pad – of beter gezegd, dat van zijn telefoon – te reconstrueren. Uiteraard groeit ook het verzet daartegen. Ook in Nederland worden dit soort gegevens in het kader van de bewaarplicht een half jaar achter de hand gehouden.

Maar ik moest ook aan iets anders denken. Vorig jaar had ik een lang gesprek met een technisch adviseur die de gemeente Utrecht helpt bij de invoering van een camerasysteem. Hij vertelde dat hij in zijn vrije tijd aan een programma werkt dat reisbewegingen in kaart brengt. Met een netwerk van sensoren kun je reispatronen van individuen vaststellen. De adviseur dacht zelf aan kentekenregistratie.

Als iemand netjes iedere dag tussen Almere en Amsterdam forenst, hoef je hem niet telkens op de camera vast te leggen. Duikt diezelfde persoon ineens heel ergens anders op, bijvoorbeeld in de Haagse Schildersbuurt, dan kan dat betekenen dat er ‘iets’ aan de hand is. Misschien kan het dan geen kwaad om de camera aldaar even te laten meesnorren. Is er niets aan de hand, dan wis je de beelden weer. Is er wel iets aan de hand – en die kans is dus groter – dan heb je het maar mooi op beeld.

De moeilijkheid, erkende hij, is om te bepalen wat afwijkend gedrag was. Hij was daar zelf nog niet over uit, maar dacht aan een puntensysteem. Iedere keer dat je van het patroon afwijkt, levert dat strafpunten op. Kom je boven een grenswaarde, dan vraagt dat om extra surveillance.

Het leek me allemaal nogal vergezocht. Het probleem zit hem natuurlijk ook in het registreren van al die kentekens (hoewel daar hard aan wordt gewerkt). Maar voor dat probleem lijkt dus een oplossing voorhanden.

In hetzelfde radio-interview komt een andere onderzoeker aan het woord die als een echte wetenschapper Barabasi de loef afsteekt: hij beschikt inmiddels over een databank met een half miljoen abonnementhouders. Likkebaardend stelt hij vast dat er inmiddels bijna vijf miljard mobiele telefoons in de wereld zijn. Dat biedt nog eens mogelijkheden voor overheidsbeleid, merkt hij op.

Inderdaad, dat biedt nog eens mogelijkheden. Moeten we ons nu zorgen gaan maken dat onvoorspelbaar gedrag tot strafpunten leidt?