Zondagskind in de problemen

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Zondagskinderen in de politiek bestaan niet. Toch was Wouter Bos vier jaar een zonnekoning in wording. In het begin relativeerde hij dat menigmaal, maar uiteindelijk begon hij zelf ook te geloven dat hij Jan Peter Balkenende probleemloos zou verslaan en premier zou worden. Dat krijg je als tientallen hielenlikkers je naar de mond praten: ambassadeurs, de Volkskrant-hoofdredacteur, captains of industry, Amerikaanse onderministers; zelfs Tony Blair en Bill Clinton beschouwden Bos als de aankomende ‘president’ van Nederland. Bos was als oppositieleider een bekwame operator. Hij kende alle dossiers, kwam, zag en overwon in talkshows; niemand liep hem voor de voeten.

Er werd wel eens gebromd over zijn vluchtige manier van communiceren. Met honderden bemoeials en betweters binnen en buiten de PvdA onderhield hij contact, vooral per e-mail. Soms schreef hij twee of drie regels, een andere keer uitvoerig, maar er waren ook periodes waarin hij niet thuis gaf. De stille kritiek luidde dan ook dat hij de denkkracht in en om de PvdA niet consequent mobiliseerde. En vorig jaar brak hem dat op.

Een Engelstalige lezing over de modernisering van de verzorgingsstaat bevatte een frisse passage over de fiscalisering van de AOW. Daar was overleg over geweest met experts, maar dat was op zijn Bos’ gegaan: veel via de e-mail, één op één. In De Wouter Tapes, het inmiddels al veelbesproken Tegenlicht-tweeluik van Rudi Boon en Kees Brouwer, ziet de kijker hoe Bos zijn trefzekerheid verliest als hij na de zomervakantie, eind augustus 2006, met de PvdA-fractie de AOW-strategie doorneemt.

Kamerlid Frans Timmermans speelt CDA-fractievoorzitter Maxime Verhagen –beiden zijn Limburgers. De geestige gelijkenis roept gelach op, maar maskeert het gevaar. Bos staat met zijn mond vol tanden als ‘Verhagen’ hem verwijt: “U heeft veel te veel woorden nodig, u pakt ons geld af .” De Wouter Tapes zijn verplichte kost voor liefhebbers van politiek, omdat ze laten zien hoe tijdnood en naïviteit een zondagskind in de problemen kunnen brengen.

Bos was nog lang niet klaar voor het premierschap. Tactisch is hij een groot talent, hij kan ook breed denken. Maar als control-freak beschikt hij niet over het geduld om met de PvdA een koers voor de komende twintig jaar uit te zetten. Zo’n visie ontwikkelen is het moeilijkste wat er is. Om een antwoord te vinden op het vadsige consumentisme dat de verzorgingsstaat verstikt, moet je de beste denkers om je heen verzamelen. Maar Bos zat in de partijbus, op weg naar stompzinnige zeepkistbijeenkomsten en omringd door een dozijn bakvissen, zijn adviseurs, die hem lastigvielen met pr-ideetjes en non-stop, zenuw-achtig getelefoneer.

Gaandeweg merkte Bos dat hij zijn intuïtie verloor. Hij reageerde veel te nerveus als De Telegraaf de PvdA treiterde (wat die krant altíjd doet, een paar weken voor de verkiezingen); zijn koers was waterig, het glipte hem uit handen.

De PvdA-fractie heeft inmiddels het tweeluik plenair bekeken. De fractieleden waren onthutst. Als ze De Wouter Tapes nog twee keer bekijken, zullen ze zien dat al dat gefrunnik aan de marketing en beeldvorming, de wijsheid van een eeuw sociaaldemocratische ervaring blokkeert. Negeer de polls voortaan en concentreer je op een eigenwijze en standvastige koers.

Felix Rottenberg
Columnist Het Parool en associate-redacteur VPRO Tegenlicht.