Blijven verrassen

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

De opdracht aan minister Rita Verdonk voorlopig geen uitgeprocedeerde asielzoekers uit te zetten, heeft grote politieke betekenis. Het laat zien dat in de nieuwe Tweede Kamer een krappe maar unieke meerderheid is, zonder het CDA, die de sociaalrechtvaardige as genoemd kan worden. Dit zet druk op de kabinetsformatie.

Het heeft in CDA-kringen de vreugde over de verkiezingsuitslag behoorlijk getemperd. Ongemak is ervoor in de plaats gekomen, en onzekerheid. CDA’ers in de Raad van State en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid schieten hun collega’s van de PvdA aan: “Wij zullen het in hoge mate samen moeten doen, dat is belangrijk om vast te stellen, toch?” Heel lastig, heel moeilijk, noemen CDA’ers een coalitie met de SP. Zo’n kabinet brengt geen stabiliteit, vinden ze, alleen al door het bekrompen denken van de SP over Europa en de internationale verhoudingen.

Iedereen kijkt de kat uit de boom. PvdA en SP hebben informeel nog geen diepgaande gesprekken gevoerd. Op een vrolijke manier ontlopen zij elkaar.

De vraag is: hoe ver reikt de moed van Wouter Bos en Jan Marijnissen? De SP-leider beschikt over een uitstekende kennis van de politieke geschiedenis van de laatste dertig jaar. Hij zal zich maar al te goed herinneren hoe D66 na de comeback van Hans van Mierlo altijd de verliezende partij was in kabinetsformaties.

Marijnissen zal ook beseffen dat de progressiefste regering die Nederland ooit heeft gekend, het kabinet-Den Uyl, alleen tot stand kon komen door de wijze en listige manoeuvres van informateur Jaap Burger. Zijn brieven aan de onderhandelende fractievoorzitters zijn gebundeld in een boekje van Gerda Brautigam. Er staan wenken en adviezen in die Bos en Marijnissen 33 jaar na dato nog steeds van pas kunnen komen. Ze moeten vooral informateur Rein Hoekstra blijven verrassen. Bijvoorbeeld door de mogelijkheid aan te reiken dat een regeringscoalitie van PvdA, SP en CDA een zogenoemd extraparlementair karakter kan krijgen. Dit kan door een beperkt regeerakkoord op te stellen, dat vier essentiële doorbraken mogelijk moet maken:

• Een royaal generaal pardon voor asielzoekers en illegalen;
• Twee ministeriële commissies die voor de zomer met uitvoerbare
oplossingen komen voor de financiering van de AOW en de beperking van
de hypotheekrenteaftrek;
• Een langdurig investeringsprogramma voor de zorg en de aanpak van
achterstandswijken;
• Het overdragen van bevoegdheden van het ministerie van Onderwijs aan
steden en regio’s.

Met zo’n akkoord binnen bereik is het niet ondenkbaar dat de SP een ongewone stap zal zetten en onafhankelijke ministerskandidaten zal voordragen, om dat extraparlementaire, brede karakter van een kabinet te benadrukken. Dus Pieter Winsemius op Volkshuisvesting en Integratie (!) en de voorzitter van de Academie voor Wetenschappen, Frits van Oostrom, als minister van Onderwijs.

Dat is dan meteen ook een oproep aan het CDA en de PvdA: benoem kandidaten van buiten het partij-establisment. Deze kabinetsformatie kan in Nederland iets losmaken: de druk van een meerderheid van Kamerleden die zich verenigt rond een aantal belangrijke sociale thema’s biedt mogelijkheden. Maar dat vraagt wel om atypische onderhandelingen. Het is aan Bos en Marijnissen die af te dwingen.

Felix Rottenberg
Columnist Het Parool en associate-redacteur VPRO Tegenlicht.