Denemarken heeft oud-minister van Defensie Claus Hjort Frederiksen aangeklaagd voor het lekken van staatsgeheimen. De NSA gebruikte Deense internetkabels voor het afluisteren van toppolitici van landen als Duitsland, Frankrijk, Zweden en Noorwegen, onder wie bondskanselier Angela Merkel.
Frederiksen heeft toen hij nog minister was in het openbaar over de samenwerking tussen de Deense militaire inlichtingendienst en de NSA gesproken. Maar volgens Frederiksen was wat hij hierover heeft gezegd al openbaar gemaakt in de onthullingen van Edward Snowden in 2013. Hij weerspreekt de (nog steeds geheime) aanklacht met klem en hoopt dat er openheid komt over deze zaak, zowel voor het parlement als voor de Deense burgers. Frederiksen (75) is nu pas aangeklaagd omdat hij geen lid meer is van het parlement en dus zijn immuniteit heeft verloren. Zijn partijgenoten van de Liberale Partij betreuren de gang van zaken. Frederiksen is een partijveteraan die vier belangrijke ministerposten heeft bekleed. Alex Vanopslagh, de politieke leider van de Liberale Alliantie, vindt het een schandalig besluit van Justitieminister Hummelgaard om het proces tegen Frederiksen door te zetten.
De onthullingen van Snowden
De spionage kwam eind 2020 aan het licht via een klokkenluider van de Deense geheime dienst, die vanaf 2008 met de Amerikaanse NSA aan een geheim aftapproject werkte, en die zijn zorgen over de Amerikaanse spionage eerder had gedeeld in interne rapporten. In dit project werd gebruik gemaakt van het programma XKeyscore, in 2013 onthuld door NSA-klokkenluider Edward Snowden. Middels selectors doorzochten de diensten e-mails, zoekvragen en chatberichten. Een selector kan een e-mailadres, telefoonnummer of IMEI-nummer van een smartphone zijn. De Deense medewerker ontdekte dat er bepaalde selectors waren waarmee de Amerikanen heimelijk inlichtingen over Europese processen en organisaties verzamelden. De toezichthouder van de Deense geheime dienst constateerde dat deze werkwijze illegaal was. Het leidde tot de schorsing van onder meer het hoofd van de dienst. Volgens bronnen van de Deense omroep heeft Claus Hjort Frederiksen geprobeerd de inspectie te weerhouden van een onderzoek. Toen dat niet hielp heeft hij zijn opvolgster Tine Bramsen gemaand de resultaten van het onderzoek niet openbaar te maken.
De samenwerking met de Amerikaanse geheime dienst is in Denemarken als zodanig niet omstreden. Maar net als in Nederland bestaan er wel zorgen over het delen van grote hoeveelheden onbewerkte data. Een van de conclusies van het onderzoek van de toezichthouder luidde: ‘Er zijn tekenen dat de Defensie-inlichtingendienst operationele activiteiten is begonnen die in strijd zijn met de Deense wetgeving, waaronder het verwerven en openbaar maken van een aanzienlijke hoeveelheid informatie over Deense burgers.’ ‘Het probleem met onbewerkte ruwe data is dat je eigenlijk niet weet wat je doorgeeft als je miljoenen berichten uit een kabel hebt getapt’, zegt Jens Elo Rytter, hoogleraar Recht aan de Universiteit van Kopenhagen.
Sabotage in de Oostzee
Waarom een trouwe westerse bondgenoot als oud-minister Frederiksen nu gedaagd wordt in een geheim proces is onduidelijk. Is het een waarschuwing aan zijn adres om alles wat hij verder over de affaire weet onder de pet te houden? Of is het een boodschap aan anderen, critici bij de inlichtingendiensten bijvoorbeeld, om hun mond te houden? Geheime diensten houden per definitie niet van loslippigheid.
Er spelen daar op dit moment meer gevoelige kwesties. Denemarken onderzoekt met Duitsland en Zweden het opblazen van de Nord Stream gaspijplijnen in de Oostzee in september vorig jaar. Dat onderzoek loopt nog. Juist deze week kwam die kwestie aan de orde in Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Rusland, dat het westen voor de aanslagen verantwoordelijk houdt, heeft een onafhankelijk onderzoek geëist. China zou daar ook voorstander van zijn. Aanleiding is onder meer een publicatie van de Amerikaanse onderzoeksjournalist Seymour Hersh die schrijft dat de Amerikaanse regering, al jaren fel tegenstander van het Nord Stream project, de opdracht heeft gegeven voor de sabotage. ‘Marineduikers, die opereerden onder de dekmantel van een veelbesproken NAVO-oefening in het midden van de zomer, bekend als BALTOPS 22, plaatsten de op afstand geactiveerde explosieven die drie maanden later drie van de vier Nord Stream-pijpleidingen vernietigden, volgens een bron met directe kennis van de operationele planning.’ In de Veiligheidsraad wees John Kelley, de vertegenwoordiger van de VS, de Russische eis onmiddellijk van de hand. Niet geheel ten onrechte zag hij er een poging in om de aandacht af te leiden van de oorlog in Oekraïne. In de Algemene Vergadering van de VN wordt deze week namelijk ook nog weer een debat gevoerd over een veroordeling van de Russische invasie in Oekraïne, precies een jaar geleden.
[foto: inlichtingenstation voor het verzamelen van satellietgegevens in Bad Aibling, Beieren]