Duitse minister zet Facebook op de stoel van de rechter

ELDERS - De Duitse minister van Justitie Heiko Maas (SPD) heeft een nieuw ontwerp ingediend voor een wet tegen haatzaaien en andere ongewenste uitingen op het internet.

De Netzwerkdurchsetzungsgesetz die nog voor de zomer zou moeten ingaan verplicht sociale media mogelijk strafbare inhoud direct te verwijderen op straffe van hoge boetes. De minister heeft in de tweede, versie van het wetsontwerp  een groot aantal nieuwe ‘mogelijk strafbare’ uitingen opgenomen, ontleend aan al bestaande regels in de strafwet. Daaronder niet alleen haatzaaien, oproepen tot geweld en het voorbereiden van terroristische daden. Ook denigrerende opmerkingen over de Duitse president vallen er onder en de verspreiding van pornografie. De wet verplicht bedrijven die sociale media exploiteren ook inlichtingen te verschaffen over de identiteit van de gebruikers.

Mogelijk strafbaar zijn bijvoorbeeld uitingen die kunnen worden opgevat als valse informatie die de staatsveiligheid of de relaties met andere landen in gevaar brengt: Landesverräterliche Fälschung. In Duitsland kun je hiervoor zes maanden tot vijf jaar krijgen. De regering stelt nu voor dat mediabedrijven bij het vermoeden van dergelijk fake nieuws verplicht worden onmiddellijk dergelijke berichten te verwijderen.

De definitie van sociale media in de wet is zo vaag dat ook diensten als Whatsapp er onder zouden kunnen vallen. Een brede coalitie van organisaties uit de wereld van de journalistiek en de digitale media keert zich tegen de plannen van Maas. Het belangrijkste bezwaar betreft de ‘privatisering’ van de rechtspraak over de grenzen van de uitingsvrijheid.

In hun verklaring zeggen de ondertekenaars, zoals het Deutscher Journalisten Verband, de Chaos Computer Club en Reporter ohne Grenzen, dat optreden tegen strafbare uitingen in de media noodzakelijk is. Maar het is geen zaak voor de particuliere bedrijven maar voor Justitie. Ze vrezen dat bedrijven als Facebook gezien de hoge boetes het zekere voor het onzekere gaan nemen en bij de geringste twijfel over mogelijke strafbaarheid een uiting zullen verwijderen. Dat zou katastrofale gevolgen hebben voor de vrijheid van meningsuiting. De korte reactietijd die de bedrijven gegeven wordt voordat de boetebepaling in werking treedt zal het schadelijke effect nog eens extra verhogen.

Als het dan niet zo kan, hoe moeten we het haatzaaien en andere strafbare uitingen die de sociale media vervuilen dan wel bestrijden vroeg Die Zeit aan een van de ondertekenaars. De verklaring erkent dat er iets aan het probleem gedaan moet worden, maar komt als oplossing niet verder dan consequente strafvervolging, tegenspraak en betere opvoeding. Volker Tripp van een van de Digitale Gesellschaft, een van de ondertekenaars vindt dat het er meer wetenschappelijk onderzoek naar de overtreders moet worden gedaan. Ook pleit hij voor een betere, en vooral snellere, samenwerking van de internetbedrijven met Justitie en speciale kamers bij de rechtbank die zich met deze problematiek moeten gaan bezighouden. Meer belastinggeld dus. De inzet van Maas was nu juist dat de bedrijven aangeslagen worden voor het opruimen van de rotzooi op het internet waar ze zonder maatregelen immers steeds meer aan verdienen.

Maar of Maas er in slaagt zijn plannen door te zetten is nog maar de vraag. Zelfs in de huidige coalitie van CDU en SPD worden vraagtekens gezet bij deze wetgeving. Opvallend is dat de plannen van Maas in de visie van De Groenen nog niet ver genoeg gaan. Parlementslid en oud-minister Renate Künast vindt dat er ook bij bepaalde nog niet in de strafwet genoemde delicten opgetreden zou moeten worden.

In september zijn er verkiezingen. De vraag is of partijen in verkiezingstijd een diskutabel en hevig omstreden wetsontwerp nog wel willen agenderen.

De regering heeft het wetsontwerp van Justitieminister Maas ter kennisneming  inmiddels al vast opgestuurd naar Brussel. Een Duitse alleingang is gezien de aard van de digitale wereld ook nauwelijks effectief. Maar wat zou het doorzetten van deze plannen in Berlijn kunnen betekenen voor de rest van Europa? De Oostenrijkse minister voor Mediazaken Thomas Drozda heeft zich bereid getoond overeenkomstige maatregelen te nemen. Zijn collega van Justitie wacht nog even af wat er in Duitsland met de plannen van Maas gaat gebeuren.