De gemakzucht van het liberalisme is altijd zijn ‘free riders’-gedrag geweest. Het tamboereerde op de vrijheid, maar profiteerde stiekem van het gemeenschapsbesef dat het bij christelijke en sociale partijen ridiculiseerde. Het was het achterbakse zusje dat zich het air aanmat van de ‘grande dame’ met wereldlijke mores.
In een column voor Trouw laakt filosoof Ger Groot de hypocrisie van Edith Schippers en de VVD, waar enerzijds waarschuwingen over doorgeschoten individualisme en de uitholling van de gemeenschapszin door het verlies van collectieve religieuze waarden decennialang werden weggelachen; maar waar men anderzijds wel luid tamboereert op Leitkultur en Nederlandse waarden uit angst voor ‘de ander’: de moslims aan de stadspoorten.
Ja joh, zegt Groot, dan had je destijds misschien niet zo schamper moeten doen over de erosie van de christelijke cultuur en wat kritischer moeten reflecteren op de vraag wat de filosofische, morele en maatschappelijke consequenties zijn van het één en het al maken van de individuele vrijheid.
Met onbekommerd individualisme redden we het namelijk niet, aldus Groot.
Adam Smith, door veel liberalen als hun aartsvader beschouwd, kon naast de ‘invisible hand’ van de vrijheid nog zoiets onderkennen als het in ieder mens ingeboren ‘moral sentiment’ dat het individu in toom hield. Maar die les was snel vergeten, toen de Nederlands-Engelse denker Bernard de Mandeville kwam aanzetten met het behendige evangelie dat private ondeugden (egoisme, hebzucht) de samenleving niet ondermijnden maar ten goede kwamen. Van daaruit was het nog maar één stap naar het beruchte ‘Greed is good’ uit de film Wall Street. Ik heb de VVD daar nooit over horen mopperen.
Serieuze denkers hebben wel wakker gelegen om de vraag: ‘Is er een ziel voor Europa?’ Dezelfde vraag zou je ook op het nationale vlak kunnen stellen: wat hebben we eigenlijk met elkaar, behalve dat we in hetzelfde land wonen?
Anders gezegd: wat stellen wij als Nederland in de plaats voor het christendom als publieke religie, als gemeenschappelijk normen-en-waardenstelsel met een gedeeld symbolisch universum (vorstenhuis, Oranje, Nederlands elftal, DWDD, de Toppers), en is dat voldoende om binding met elkaar te houden en ons samen verantwoordelijk voor dit land te doen voelen?
Of zou zoiets eerder op stadsniveau gezocht moeten worden? ‘Wij Rotterdammers’, ‘wij Amsterdammers’, ‘wij Zaandammers’? Is dat genoeg om de wijk en de stad te ervaren als gezamenlijk goed en daar ook verantwoordelijkheid voor te voelen en te dragen? Om de burgers meer te laten zijn dan elkaar passerende monaden, maar een gemeenschap te kweken die uitstijgt boven diverse culturele en etnische achtergronden?
Wie het weet mag het zeggen.
Reacties (18)
Prachtig…
Is Esther Schippers familie van Edith ?
@0: “waar men anderzijds wel luid tamboereert op Leitkultur en Nederlandse waarden uit angst voor ‘de ander’”
Ik vind dat toch anders meer het probleem; Met liberalisme heeft het weinig meer te maken. Wat mij betreft valt Ger Groot de verkeerde kant van de tegenstelling aan.
“Om de burgers meer te laten zijn dan elkaar passerende monaden, maar een gemeenschap te kweken die uitstijgt boven diverse culturele en etnische achtergronden?”
Nederland als een gemeenschap stellen is minstens zo kunstmatig als een religie als gemeenschap gebruiken. In beide gevallen bestaat de gemeenschap voor de overgrote meerderheid uit individuen die elkaar niet kennen, laat staan met elkaar van doen hebben. Daar is het moeilijk een gemeenschap mee bouwen.
Vroeger stond gemeen voor groepen mensen die elkaar wél kenden en direct met elkaar interacteerden (denk aan gemeente, ooit een administratieve eenheid van hooguit een paar honderd mensen, of een groep mensen die samen naar dezelfde kerk gingen, of gemene grond, grond die door een bepaalde groep mensen gezamenlijk gebruikt werd). De huidige grote steden zijn daarvoor eigenlijk al een maatje te groot.
Voor wie onbeperkt toegang heeft tot NRC, gelieve wat relevante passages in dit verband uit “Beschaving gaat boven de markt uit” van dr. Gerrit Manenschijn (8 mei 2001) over Adam Smith hier weer te geven. Voor wie de echte VVD’er wil herkennen hier een stukje over Jeroen Dijsselbloem Paul Cliteur vs. Merijn Oudenampsen afgelopen zondag heb ik al na 5 minuten uitgeschakeld omdat de gespreksleidsters het oneigenlijke argumenteren van Cliteur niet neutraliseerde. Voor zoiets als cultuur moet je vooral bij de VVD zijn. Godallemachtig, hoe lang moet dit nog duren?? Zoek even rust bij Tsjaikovski SG cafe vandaag.
Waarom hebben mensen toch altijd zo veel problemen met instortende zaken? Als iets instort, dan kan je dat alleen maar toejuichen. Dan hebben we met iets van doen wat er niet meer toe doet. Ruimt mooi op zou ik zo zeggen!
Dat gemeenschapsbesef bij de christelijke en sociale partijen is ingestort. Laten we daarom blij zijn. Het was fake en dáárom is het ingestort. Niet vanwege (neo)liberalisme. Het deugde van zichzelf al niet en daarom moeten we blij zijn dat we daar van af zijn.
Wat er voor terug komt? Dat weet ik ook niet. Maar ik hoop wel op iets wat minder fake is dan het gemeenschapsbesef van de christelijke en sociale partijen. Maar eerst moet de oude troep opgeruimd. We zijn ontkerstent en Links is terminaal oftewel zo goed als overleden.
Balkenende kraaide nog wat over normen en waarden. Maar we weten wat dat waard was. Niemand wil er nog aan herinnert worden.
@2
Edith is het achterbakse zusje.
Ieder voor zich, de staat voor ons allen, is het motto van het Nederlands liberalisme.
En nu het besef doordringt dat de staat, en die heeft -moet ik toegeven- toch heel wat op heeft kunnen brengen, dit niet meer red, wordt er een beroep gedaan op een voorouderlijke gemeenschapszin die eerder weg is geliberaliseerd.
Het woord “gemeenschap” is naar Amerikaans voorbeeld vakkundig uitgehold, waar iemands gemeenschap eerst sloeg op iemands omgeving, staat het nu voor oppervlakkige demografische groepen, de homo-gemeenschap, de video game-gemeenschap, de transgender-gemeenschap…
@2 Scherp gezien.
Ik was nog niet helemaal wakker vanochtend, laten we het daar maar op houden…
@7.
De wijk- en buurtgemeenschap. Vanwege decentralisaties in de terugtredende gemeenten (voornamelijk financieel, vaak faciliteren ze buurthuizen). Je buurtgenoten zijn de gemeenschap waar je wat voor doet en waar je wat van verlangt.
Liberalisme is voor de mensen die het zich financieel kunnen permitteren. En geen steun van overheid, familie, vrienden of kerk (of welke vorm gemeenschap) nodig hebben.
Prediker:
Vijf zaken die ik totaal verafschuw. Zal ik mijn Nederlands paspoort maar vast inleveren dan?
@9
Zo’ n beetje niemand dus.
@11.
Meer dan je denkt! En het is bij nog meer mensen de wens om geheel onafhankelijk te zijn van wie of wat dan ook. Want pas dan kan je volledig je eigen keuzes maken. Dat is liberalisme: vrijheid van keuze en van handelen!
Zij vinden dan ook dat doorsnee mensen veel te afhankelijk zijn van allerlei sociale wissewasjes waar zij relatief veel belasting voor moeten betalen. Van uitgebreide uitkeringen tot en met kinderbijslag/-toeslag aan toe. Het is een gotspe hoe de grijphandjes worden verwend in dit land!
@12
Je hebt het over een kleine categorie poenscheppers. Als die de motor achter het liberalisme zijn, dan hebben we het nergens over. @7 maakt een kanjer van een denkfout. Het is niet:
Ieder voor zich, de staat voor ons allen is het motto van het socialisme. Dat is ook hetgeen wat er is ingestort op 9-11-89. Daarna beleefde we de hoogtijjaren van paars. We hadden de staat helemaal niet nodig om voor ons te zorgen. En daarmee verdween de gemeenschappelijkheid die we nog hadden na de instorting van het christendom.
Inmiddels zijn we verweesd achtergebleven. De (ver)zorgarrangementen zijn ingekrompen en eigenlijk heeft niemand echt de verwachting dat die terugkeren. Wat we er voor in de plaats hebben gekregen is de multiculturele samenleving. Maar die biedt geen gemeenschappelijkheid. En wat we er ook voor terug hebben gekregen is de grote EU. Maar de deltabewoner voelt geen gemeenschappelijkheid met ‘luie’ Grieken die ons belastinggeld opeisen.
Het bouwwerk van de samenleving is ingestort. En er is nog niets voor in de plaats gekomen. De status quo handhaven, dat is alles wat we kunnen bedenken. Vandaar ook de versplintering in de politiek. We bevinden ons in een sociologisch vacuüm.
@12:
Dat soort radicaal liberalisme is waar het neoliberalisme naartoe gaat. Vrijheid voor iedereen, maar 99% kan het zich niet veroorloven.
@13: “We hadden de staat helemaal niet nodig om voor ons te zorgen. En daarmee verdween de gemeenschappelijkheid die we nog hadden na de instorting van het christendom.
Inmiddels zijn we verweesd achtergebleven … Wat we er voor in de plaats hebben gekregen is de multiculturele samenleving … En wat we er ook voor terug hebben gekregen is de grote EU”
Nu koppel je toch echt zaken aan elkaar die niet zoveel met elkaar te maken hebben. Er is helemaal geen sprake geweest van een ruil van gemeenschappelijkheid of verzorgingsstaat met multiculturele samenleving of grote EU.
@13: Goh, je hebt je kans gemist … als spindoctor van Pim Fortuyn had je naam kunnen maken :))
@15
Ze hebben niet met elkaar te maken in de zin van ruilen. Het is er wel voor in de plaats gekomen. We dienen daarvoor te kijken naar het thema waar we het hier over hebben. Het thema is gemeenschapsbesef.
In christelijke tijden zorgden de kerken voor gemeenschapsbesef. Weliswaar verzuild, maar de wereld was ook veel kleiner. Met het omvallen van het christendom kregen we er de maakbare samenleving voor in de plaats. Niet helemaal socialistisch, maar het gemeenschappelijke idee was dat we (lees de staat) voor ons zorgden.
Met de val van de muur kantelde het idee over socialisme en de maakbaarheid van de samenleving. Dan dienen we te kijken in zijn eenvoudigste vorm wat liberalisme en socialisme eigenlijk is.
Socialisme betekent eigenlijk: niet kiezen, dat doet de staat voor jou. Liberalisme is tegenovergesteld: kiezen! Het marktdenken bepaald.
Maar de mens is helemaal niet zo gesteld op kiezen. Zie ook de Ostalgie. Men heeft soms liever een klotestaat, als die maar garanties af geeft. Maar in het westen zijn we na de val van de muur helemaal de kant van het marktdenken opgegaan. En nu wordt de burger gedwongen om te kiezen. Hoezo vrijheid?
De verweesdheid is ontstaan doordat zowel socialisme als liberalisme een geloof is. (en daarvoor het christendom ook al) We zijn nu op het punt aangekomen dat eigenlijk niemand nog weet waar het naar toe moet. Behalve een enkele hardnekkige gelover dan.
De multiculturele samenleving en de grote EU komen ook voort uit niet-kiezen. De burger heeft daar niet voor gekozen. En deelt geen gemeenschapsbesef met mensen of zaken waar hij niet voor gekozen heeft.
@13.
Nee hoor, beter lezen. Grotere groep. Want 20% kan al alles betalen, mits belastingen omlaag gaan. En daarnaast grote groep wil graag in die positie verkeren.
Rest van je reactie is bullshit. Lees reactie 9 nog maar eens. Juist de buurt en wijk telt weer meer. Over EU en Griekenland ouwehoeren dat is voor mensen die zich vervelen.