In de industrialisering die al twee eeuwen aan de gang is, zijn vele banen verloren gegaan. Toch zijn we niet massaal werkloos. Sterker nog, we zijn welvarender dan ooit en kunnen ons een materiële welvaart veroorloven die we nooit gehad hadden als al die spulletjes door mensenhanden gemaakt hadden moeten worden.
Daar is een economische verklaring voor. Investeringen in robots vergen veel kapitaal, dat alleen terugverdiend wordt als iemand de spulletjes die ze maken (of steeds vaker: diensten die ze leveren) koopt. Robots zelf doen dat niet. Kortom, investeren in robots is alleen zinvol als er genoeg consumenten zijn. Toenemende investeringen in robots zijn mogelijk bij de gratie van toenemende (gemiddelde) bestedingskracht bij consumenten.
Niettemin breekt eens in de zoveel tijd maatschappelijke paniek uit rond robots (in de jaren vijftig bijvoorbeeld). Deze keer was het de beurt aan Lodewijk Asscher om robots een zwarte piet toe te schuiven, met als doel een belastingverschuiving van arbeid naar kapitaal voor te sorteren. Daarmee slaat hij de plank had mis, zowel bij de aanduiding van het probleem als van de oplossing.
Eerst maar het probleem. Dat is als gezegd niet een dreigende algehele baanschaarste. Het probleem is dat voor de overblijvende en nieuwe banen een gemiddeld steeds hoger opleidingsniveau nodig is. Wie geen of een lage opleiding heeft, loopt een steeds grotere kans structureel buiten de boot te vallen. Deze mensen maatschappelijk binnen boord houden is een specifieke opgave, waaraan een verlaging van de belasting op arbeid inderdaad kan bijdragen, maar die geen panacee is. Nu de lonen in China hard stijgen, wordt het overigens wel waarschijnlijker dat eenvoudiger banen terug keren van overzee: ergens komt een omslagpunt waar het loonverschil niet meer opweegt tegen de logistieke kosten. Dat begrijpt Asscher gelukkig ook.
Dan de oplossing. Een vorm van belasting op kapitaal is wenselijk op systeemgronden en om rechtvaardigheidsgevoelens, maar er is geen directe link met de arbeidsmarkt. Belastingen op kapitaal zijn praktisch ingewikkeld en ze zijn eerder een rem op de economie en de werkgelegenheid dan dat ze die aanjagen. Een hoger toptarief voor de belasting op arbeid werkt niet.
Logischer is om in te zetten op vergroening van het belastingstelsel. Dat is immers een beweging die tot innovatie noopt en daarmee vernieuwing van de economische structuur, met nieuwe vormen van werkgelegenheid, ongetwijfeld ook voor lager opgeleiden. Kennelijk vindt Asscher dat een moeilijke boodschap om te verkopen. Het was dan ook D66 (en het machteloze GroenLinks) dat deze inzet deed tijdens de algemene beschouwingen.
Asscher echter wil proberen van overheidswege de huidige banen voor lager opgeleiden te behouden. Vanuit populistisch oogpunt is dat begrijpelijk, maar realistisch is het niet, tenzij Asscher doelt op het herinvoeren van de sociale werkvoorziening die zijn kabinet heeft afgeschaft. De lager opgeleiden van Nederland zijn meer gebaat bij economische vernieuwing dan bij praatjes over robots ‘die onze banen inpikken’.
Reacties (19)
Er is nog een veel makkelijkere oplossing: beleggen. Belastingen op kapitaal (of CO2 of landgebruik of energieverbruik of whatever) gaan niet werken op nationaal vlak; als er iets makkelijk naar een belastingparadijs te verschepen is, dan is het immers wel een robot.
Zolang we het niet op wereldschaal doen en geen handelsbeperkingen in willen voeren zit er weinig anders op dan een flink deel van de hele handel op te kopen.
Al vaker hier gelinkt en hier nog maar eens: over precies dit onderwerp is een prachtig SciFi-verhaal geschreven:
http://marshallbrain.com/manna1.htm
Dat is maar de vraag. Reële lonen voor de middenklasse dalen al een tijdje. Los daarvan is het een non-sequitur want welvaart zegt in principe niks over werkloosheid.
Is het niet waarschijnlijker dat er een ander goedkoop land de rol van China overneemt?
Leg eens uit hoe een verlaging van de belasting op arbeid hier tegen gaat helpen dan?
De link is een nogal magere ondersteuning van je argument.
Goedkope arbeid is geen doel op zich, werkgelegenheid is geen doel op zich, en groei is ook geen doel op zich. Het eerlijk verdelen van de welvaart is dat wel. En een groenere economie is inderdaad ook geen slechte.
Waar zegt hij dat? Niet in het gelinkte stuk.
@0: De link in de zin “Belastingen op kapitaal zijn praktisch ingewikkeld en ze zijn eerder een rem op de economie en de werkgelegenheid dan dat ze die aanjagen.” is denk ik een vergissing, want die linkt helemaal niet naar een artikel over de gevolgen van belasting op kapitaal, maar naar een artikel over restricties in de in- en/of uitvoer van kapitaal. Hetzelfde geldt voor de zin ervoor in de link bij “systeemgronden”. Wat de volgende zin (over toptarieven bij de belasting op arbeid) met de rest van de alinea van doen heeft, is me trouwens ook een raadsel.
Nu ik het nog eens lees…
Als er nou één ding is dat dit kabinet niet doet dan is het dit wel.
Ze “vreten” natuurlijk wel (steeds schaarser wordende) materialen ;-)
@2 @4 Die link is bij nader inzien inderdaad wat cryptisch. Onderaan het stuk staan links naar bronnen, waaronder een column van Paul Krugman die het er niet mee eens is. Zonder nou een hele discussie hierover te starten: in zijn algemeenheid stroomt kapitaal vanzelf naar de plek waar het het meeste nodig is (dus het meeste economische rendement haalt), en als je dat afremt is het rendement lager (wat niet hetzelfde is als dat iedere rem kwalijk is – maar landen als Venezuela en India worden wel degelijk gestraft met lage economische groei door hun restrictieve kapitaalbeleid).
@2 Welvaart en werkloosheid zijn niet een op een gekoppeld, maar bij een hoge werkloosheid daalt de gemiddelde welvaart natuurlijk wel. Als ik zeg ‘beter dan ooit’ bedoel ik op de middellange termijn. Het is mij bekend dat we de afgelopen jaren nogal in een dip zitten.
Behalve India zijn er geen goedkope landen meer die nog de schaal hebben om de Chinese productie over te nemen. En zelfs dan: er komt een keer een eind aan, tenzij we erin slagen een deel van de mensheid permanent economisch te onderdrukken.
Verlaging van de belasting op arbeid verlaagt de totale loonkosten en maakt het goedkoper om minder productieve mensen in dienst te nemen. Het kan dan bij wijze van spreken weer lonend zijn om bepaalde taken door mensen te laten verrichten in plaats van er een apparaat voor te kopen.
@6: Nu heb je het nog steeds over restricties in het im/exporteren van kapitaal in plaats van belasting op kapitaal.
@7: “bij een hoge werkloosheid daalt de gemiddelde welvaart natuurlijk wel.”
Dat is maar zeer de vraag. In de 19e eeuw bleek de werkelijkheid tegenovergesteld. Werkloosheid heeft net zozeer te maken met de verdeling van welvaart als het gemiddelde ervan.
@8 Omdat een belasting van 100% het effect het duidelijkst maakt. Brazilië had 6%, maar heeft die er weer afgehaald. Tobin Tax heeft ook zijn haken en ogen.
@0
Je maakt een paar goede punten. Ik ben blij dat niet iedereen hier op Sargasso trapt in de val van iedere 20 jaar roepen dat over 20 jaar robots al het werk hebben overgenomen. De dienstensector is oneindig uitbreidbaar, ook voor mensen die niet van studeren houden. Geef iedere bejaarde 24/7 een verzorger/gezelschapshouder in het jaar 2100 en je hebt de helft van de beroepsbevolking alweer aan het werk… Het leger aan technici en wetenschappers dat we straks nodig hebben om onze robots te onderhouden en bij te benen wordt ook vaak vergeten.
Ik ging er van uit dat Asscher een balletje opgooide voor een basisinkomen…
Vroeger streden socialisten tegen massawerkloosheid, nu waarschuwen ze ervoor.
Ik denk dat die robots er sowieso komen. Zaken als vuilnisverwerking zijn echt wel over een tijd geautomatiseerd. Het aantal robots kun je inderdaad lekker voor in de glazen bol turen. Het hoeft niet ongunstig te zijn in de zin dat technisch/wetenschappelijk klussen aan robots, software en groene energie geen vervelend werk hoeft te zijn.
Of andere groepen zin hebben om massaal de zorg in te gaan heb ik zo mijn twijfels over (maar het is ook niet helemaal ondenkbaar als je realistische uren werkt en er geen neploon tegen over staat.) Maar een verschuiving van elke dag in de file staan, op een kantoor werken voor financiële instellingen/overheden naar meer technisch/ambachtelijk werk in de directe woonomgeving lijkt mij wel positief.
@9: Tobin Tax is geen belasting op kapitaal, maar op transacties. Verder blijf ik erbij dat restricties op kapitaaltransfers iets totaal anders zijn dan belasting op kapitaal en dat je link dus geen bewijs levert voor je stelling (om niet te zeggen de link is gewoon irrelevant voor je stelling).
Wat een visie hebben onze geweldige parlementariërs, eerst mogen alle nieuwkomers onze oude konten wassen, vervolgens wordt dit uitbesteed aan de buren, het zijn een stelletje kletsers. En vooral iedereen welkom heten met de open grenzen.
Op naar de NWO daar worden we naar gedirigeerd. Ieder voor zich en God of die andere sodemieter met ons allen.
En vervolgens gaan ze spreken over robots, die Asscher is van God los.
Is het wel een mythe? Er zitten toch echt wat ontwikkelingen aan te komen die een flinke impact gaan hebben op werkgelegenheid in de komende jaren. Alle taxi- bus- en vrachtwagenchauffeurs zijn op een gegeven moment niet meer nodig. Op dit moment zijn de zelfrijdende auto’s van google in California al toegestaan. Kunstmatige intelligentie, betaalbare robots die allerlei complexe taken kunnen uitvoeren, zelflerende computerprogramma’s, computerprogramma’s die computerprogramma’s en teksten kunnen schrijven, niet meer in dromen maar in werkende concepten die de komende 10-20 jaar steeds meer klaar worden gemaakt voor massaproductie en -consumptie.
Staat daar echt eenzelfde soort groei van banen in de dienstensector tegenover? De dienstensector is bij uitstek veel globaler, je concurrenten zitten in de V.S., zijn 100x zo groot als jij, of anders werk je in de lokale dependance van zo’n multinational. Marketing & sales voor de Benelux, terwijl de daadwerkelijke kennis en arbeid in het buitenland ligt. En de dienstensector is juist een van de grote ontvangers van automatisering. Ieder jaar doe je hetzelfde werk met 5% minder mensen. Het landschap fragmenteert: bedrijven specialiseren zich steeds verder en verder om zo schaalvoordeel te behalen op wat ze goed doen en de rest in te kopen bij een ander die het goed doet, die daar weer schaalvoordeel op haalt. Algoritmes vervangen mensen, niet alleen in de IT, maar ook in marketing. Databases knopen alles aan elkaar en halveren ineens het administratieve werk in ziekenhuizen. Twintig doktersassistenten voor een support contract bij je aanbieder, die daar echt geen 20 mensen voor terugzet in support & onderhoud.
Bovendien zal de opbrengst van het invullen van arbeid door robots worden gedeeld door de consumenten en de aandeelhouders, waar er voorheen ook een groep ‘werknemers’ voordeel van kreeg. Per saldo zal er dus meer geld naar hoge inkomens gaan, dan voorheen, geld dat bij lange na niet zo veel en snel terugvloeit in de economie dan wanneer het naar middel en lage lonen gaat.
Ik wil echt nog wel zien welke arbeid terug gaat komen tegen welke gaat verdwijnen. Misschien blijven we het bijhouden, en is de wetmatigheid dat arbeid kapitaal volgt over 20 jaar nog steeds waar. Maar de discussie lijkt me op z’n minst *zeer* terecht.
Terwijl de opkomende robotisering en ict-automatisering door de voorstanders van het basisinkomen word aangegrepen als een kans om hun ideaal te promoten, vraag ik me af of we er wel zo blij mee moeten zijn. De kanttekeningen hierboven van Arjan@17 lijken mij zeer terecht. Meer winst door het inzetten van robotten en ict komt terecht in de zakken van de ondernemer en de aandeelhouder, terwijl meer werknemers hun heil ergens anders mogen gaan zoeken.
Die meer-winst, door automatisering verkregen, zou via een een heffing/belasting gebruikt kunnen worden in sectoren waar juist arbeidsintensieve inzet noodzakelijk is. In sectoren waar automatisering helemaal niet kan. Denk aan kunst en cultuur, maar ook aan zorg, onderwijs en wetenschap.
Ha Christiaan, geinig stukje. Ik ben het wel eens met de strekking, namelijk dat de vrees voor algehele banenschaarste ongegrond is. Maar vrees voor tijdelijke sectorale werkloosheid heeft wel enige grond. Een half jaar geleden schreef ik er ook iets over (toen in respons op een hoogleraar uit Maastricht). Misschien geinig om te lezen:
https://sargasso.nl/duopolie-welke-robot-schrijft-de-volgende-duopolie/