Post-atheïst | Zwendel

COLUMN - Ik weet niet hoe het u vergaat, maar voor een goede zwendelaar voel ik sympathie. Voor Victor Lustig, die erin slaagde de Eiffeltoren aan een schroothandelaar te verkopen, koester ik niets dan de allergrootste bewondering, en dat geldt eveneens voor een Han van Meegeren, die de halve kunstwereld voor ’t lapje hield. Ik moest dan ook grinniken om de advertentie hieronder, die op de Italiaanse eBay heeft gestaan. Als mensen bereid zijn €675 neer te tellen om een sport te bemachtigen van de ladder die de aartsvader Jacob zou hebben gezien in een droom, dan verdienen ze het €675 te verliezen.

Te koop: een sport van de Jacobsladder.

Dit was een extreem voorbeeld. Het lijkt me verder vrij menselijk dat je herinneringen tastbaar wil maken. Zelf bewaar ik een stukje van de Berlijnse Muur, een paar oude brieven, wat visitekaartjes en een handvol foto’s. Als gelovige mensen een relikwie willen vereren, lijkt mij dat alleen maar heel normaal. Het lijkt me ook heel normaal dat er altijd bedriegers zijn geweest die aan de vraag voldeden: elke middeleeuwse pelgrim keerde uit Rome terug met het gebeente van een heilige naar keuze – de catacomben lagen toch vol botten.

Je kunt je zelfs afvragen of het wel echt bedrog was, want de pelgrim werd er gelukkiger van. Calvijn, die eens opmerkte dat je een flink schip kon bouwen van al het hout dat werd gepresenteerd als deel van het Ware Kruis, begreep dit aspect van de relikwieënhandel in elk geval niet.

De beste bedriegers wonen in het oosten van Turkije. Even ten noorden van het stadje Doğubayazıt verheft zich de vulkaan Ağrı Dağı, waarvan Marco Polo meende dat het de berg Ararat was, waarop de Ark van Noach zou rusten. De plaatselijke bevolking liet hem in die waan. Als die rare Venetiaan daar nou blij van werd, zullen ze hebben gedacht, vertel hem dan niet dat wij zelf denken dat het wonderbaarlijke schip ligt bij het Koerdische Cizre.

Misschien heeft een plaatselijke bisschop zich afgevraagd wat Marco Polo op zijn idee bracht. In de Bijbel staat namelijk alleen dat de Ark rustte op de bergen van Ararat, wat de Hebreeuwse naam is van het antieke koninkrijk Urartu. De oude Mesopotamiërs, Joodse auteurs als Flavius Josephus, vroegchristelijke schrijvers en islamitische geleerden meenden allemaal dat Noach aan land was gegaan in Koerdistan. Die plek wordt nog altijd aangewezen en hoewel ik niet denk dat daar werkelijk een schip is te vinden, gaan de tradities in Cizre terug op de oudste, Mesopotamische versie van het Zondvloedverhaal.

Marco Polo’s gedachte dat de Ararat een berg (en geen koninkrijk) was, gaat terug op een vertaalfout in de Latijnse Bijbel, en dat moeten de oosterse christenen van zijn tijd hebben geweten. Ze lieten hun gast echter in zijn waan, en sindsdien is menig westerse christen afgereisd naar een berg waar, zelfs indien er een historische kern zou zijn in het Zondvloedverhaal, echt niets valt te vinden.

Ik was eens in een hotel bij de Ağrı Dağı. Er logeerde een christelijke familie die, zo hoorde ik aan het ontbijt, drie jaar had gespaard om hier enkele wandelingen te maken. Ik voelde me niet geroepen om ze te vertellen dat ze stonden bij de verkeerde berg. Het waren aardige mensen. Waarom zou ik ze van de illusie beroven die ze gelukkig maakte?

Dat leek me destijds verstandig. Zes jaar later weet het niet meer zo zeker.