Minder partijleden zegt weinig over participatie en representatie

OPINIE - Het aantal leden van politieke partijen is in 2013 weer gezakt. Dat is aanleiding voor enkele alarmerende berichten over de politieke participatie in Nederland. Maar je kunt je sterk afvragen of het aantal partijleden in Nederland iets zegt over de representatie en participatie. Is het echt zo erg dat slechts 2,32 procent van de bevolking lid is van een partij? Het is prima mogelijk om politiek te bedrijven zonder lid te zijn van een partij en ook kun je jezelf prima vertegenwoordigd voelen zonder lid te worden.

Het ledenverlies sinds 1978 is het sterkst bij de PvdA, het CDA en de VVD. Deze grote partijen stammen nog uit de tijd van de verzuiling. Toen werden veel mensen lid van de partij vanwege een bepaalde betrokkenheid bij hun zuil. De oudste leden van de grote partijen, en dat zijn er heel wat, werden lid in de tijd van de verzuiling. Dit type partijleden is langzaam aan het uitsterven, iets dat de laatste dertig jaar de nodige impact heeft gehad op de ledenaantallen. Een CDA-lid vertelde me ooit dat sterfte de belangrijkste reden is voor het verlies van leden.Tegenwoordig willen veel burgers zich niet al te snel meer binden aan een enkele politieke stroming. Velen zijn pragmatisch en beslissen iedere verkiezing weer opnieuw welke partij op dat moment voor hen het verstandigst lijkt. Dat betekent echter niet dat deze burgers niet politiek betrokken kunnen zijn. Er zijn tal van politiek betrokken burgers actief belangenorganisaties zoals wijkcomités, natuurorganisaties, mensenrechtenorganisaties, actiegroepen en noem maar op. Deze burgers volgen de politiek en komen in actie wanneer dat nodig is. Daarbij beperken ze zich niet tot een enkele partij maar wordt er met alle partijen gepraat over de onderwerpen die deze burgers aangaan. Bovendien hoef je ook niet lid te zijn van een partij om te communiceren met politici. Soms kan partijlidmaatschap zelfs in het nadeel werken voor deze mensen, omdat men dan een minder onafhankelijke indruk maakt. Daarom zullen veel van deze burgers er voor kiezen om geen uitgesproken politieke kleur aan te nemen.

Een oorzaak lijkt dat ook mensen die wel sympathiseren met een bepaalde partij pragmatischer om zullen gaan met een eventueel partijlidmaatschap. Niet iedere aanhanger van een partij zal de tijd en de behoefte hebben om ook actief te worden voor de partij. En daarbij komt de vraag wat het waard is om lid te worden. Wil men contributie betalen voor een partijblad dat men nooit leest, stemrecht waar men geen gebruik van maakt en bijeenkomsten waar men niet naartoe gaat? Veel trouwe stemmers die ik spreek zien de meerwaarde van lid worden niet in. Ze zullen pas lid worden als ze plan is om er ook daadwerkelijk in te participeren. Zo zie je dat partijen bij het opstellen van kieslijsten of het vinden van bestuursleden zich vaak niet beperken tot mensen die al lid zijn. Hierdoor kunnen partijen kleiner zijn met een groter percentage aan actieve leden. Verder is het ledenverlies van de politieke partijen de laatste tien jaar afgevlakt. Mogelijk heeft de crisis invloed op het huidige dipje in het aantal partijleden. Het is immers gemakkelijk om te bezuinigen op contributie van een vereniging waar je toch niet actief voor bent.

Minder leden wordt voor een partij pas problematisch wanneer men er niet in slaagt om voldoende kaderleden te verzamelen om de partij vitaal te houden in de verschillende bestuurslagen van de samenleving. Er moeten voldoende mensen zijn om fracties, besturen en commissies te vullen. En ook voldoende mensen om campagne te voeren en activiteiten te organiseren. Daar ligt een taak voor partijbesturen om maatschappelijk betrokken mensen te interesseren voor politieke participatie. Veel mensen realiseren zich niet dat ook zij een rol zouden kunnen spelen in de politiek. Sommigen vinden het zelfs eng om aan te kloppen bij een politieke club waar men niemand kent. Deze mensen hebben soms een duwtje in de rug nodig om mee te doen. Daarom moeten politieke partijen vooral op lokaal niveau hun deuren open zetten en openbare activiteiten organiseren om mensen betrokken te krijgen. Bijvoorbeeld politieke cafés of openbare vergaderingen. Ook moeten er voldoende mogelijkheden zijn om mee te kunnen doen zonder daarbij direct teveel verantwoordelijkheid mee te krijgen. Bijvoorbeeld door het meedoen in een werkgroep of steunfractie. Tot slot moet het leuk zijn om actief lid te zijn van een politieke partij. Een vereniging waar een verzuurde en ambtelijke sfeer hangt, en waar leden onprettig met elkaar omgaan, zal leden niet motiveren om zich in te zetten. Een vereniging die laagdrempelige mogelijkheden tot politieke participatie biedt, en waar een sterk clubgevoel hangt, zal mensen wel motiveren om erbij te willen horen. Voor veel partijafdelingen werk aan de winkel dus.

Het is dus te kort door de bocht om de politieke participatie en representatie in Nederland af te meten aan het aantal partijleden. Er zijn vele manieren om politiek te participeren. De uitdaging van politieke partijen ligt er vooral bij om voldoende mensen bereid te vinden om een actieve rol te willen spelen in de partijpolitiek en niet zozeer in het verkrijgen van een groot percentage aan inwoners van Nederland dat lid is.

Rogier Verkroost is gemeenteraadslid voor D66 in Eindhoven en sinds 2005 actief partijlid.