Gedachtelezen met de bandrecorder

Zouden we binnenkort inderdaad echt gedachten kunnen lezen, zoals sommige wetenschapsredacties de afgelopen week meldden? Of zou het op zijn minst hoop kunnen bieden aan locked-in-patiënten, zoals anderen berichtten? Dat zou prachtig zijn; eindeloos kun je dromen over wat dat zou kunnen beteken! Geen Twitter meer – je abonneert je rechtstreeks op je favoriete brein. Het onderzoek dat aanleiding was tot dat soort speculaties is een echte doorbraak. Maar de nieuwe techniek kan niet veel beter gedachtelezen dan een bandrecorder.

Het experiment waarover de Amerikaanse neurowetenschapper en Paisley en anderen deze week publiceerden, zat vernuftig in elkaar. Epileptici van wie de hersenen in verband met een operatie waren blootgelegd, kregen elektroden op hun temporale kwab – het deel van de hersenen waar taal wordt verwerkt. Vervolgens kregen ze een paar minuten lang woordenlijsten te horen. Het lukte de onderzoekers vervolgens om de hersenactiviteit die daarbij gemeten werd, weer om te zetten naar een geluidssignaal dat inderdaad begrepen kon worden.

Vroeg

Dat is allemaal heel indrukwekkend, maar gedachtelezen kun je het niet noemen. Althans, het gaat hier om het allerbuitenste schilletje van het denken – een schilletje dat wij mensen waarschijnlijk alleen gebruiken bij het luisteren en niet zozeer bij het zelf formuleren van gedachten.

Wie luistert – naar taal, naar muziek, naar een vogeltje of een drilboor – krijgt een geluidssignaal binnen via zijn oren. Dat geluidssignaal moet door de hersenen worden omgezet naar iets anders, abstracters: in het geval van taal naar lettergrepen, woorden en zinnen. Het onderzoek van Paisley greep aan op een heel vroege fase in die verwerking, zoals de onderzoekers trouwens zelf ook schrijven in hun artikel. (Waarbij het dan wel weer opvallend is dat zelfs dat allereerste stadium van luisteren voor een deel al specifiek op taal gericht lijkt te zijn: de kenmerken in het signaal waarmee de hersenen van de patiënten bezig waren, waren min of meer de kenmerken die taal onderscheiden van ander geluid.)

Open mond

Het is echter heel onwaarschijnlijk dat we zelf denken in geluidssignalen. In de eerste plaats denken mensen lang niet altijd in taal, maar zelfs als ze dat wel doen (bijvoorbeeld als ze aan het lezen zijn) en als er een stem in het hoofd klinkt, is het onwaarschijnlijk dat het echt zo in onze hersenen zit als een écht geluidssignaal: dat heeft namelijk geen enkel biologisch nut.

Om echte in taal uitgedrukte gedachten te kunnen volgen zou je waarschijnlijk ergens anders in de hersenen moeten meten – in het gebied dat de spraakorganen aanstuurt. Het is veel waarschijnlijker dat iemand die pakweg het woord aap denkt, de instructies klaarzet om zijn mond wijd open te sperren voor de aa en dan de lippen op elkaar te doen voor de p. Misschien hebben we daarnaast in ieder geval bij echt praten ook nog wel een monitor aanstaan die onszelf afluistert. Maar om iemand af te luisteren die echt aan het praten is, heb je natuurlijk geen wetenschappelijke doorbraak nodig.