Novellen (1)

‘Raadselachtige psychologische zaken hebben iets verontrustends, het is een echte uitdaging daar samenhang in te ontdekken’ – Stefan Zweig (1881-1942).

Het schaakspel wordt door schrijvers vaak als een interessant onderwerp gezien om een boek aan te wijden. Het gaat dan niet zozeer over het technisch inhoudelijke van het spel, maar meer over de psyche van de schaker die in een volledig abstracte wereld van vierenzestig vlakken leeft. Eén van de bekendste boeken is ‘de Verdediging’ van Nabokov waarin de lijdende schaker Luzhin wordt gevolgd die maar niet in staat is het normale leven en het schaakleven van elkaar te scheiden, hetgeen uiteindelijk zelfs zijn ondergang betekent. Het boek heeft later ten grondslag gelegen aan de film ‘The Luzhin defense’ van Marleen Gorris. Een ander verhaal over het schaakspel komt uit een verhalenbundel van Woody Allen, waarbij twee vrienden op afstand tegen elkaar spelen en per brief de zetten communiceren. Omdat de één de ander beticht van vals spelen ontaardt de briefwisseling in een hooglopende ruzie.

Stefan Zweig’s ‘Schaaknovelle’ is gebasseerd op een ontmoeting die hij had met een ex-gevangene van de Gestapo (Dr. B.) die hij ontmoette aan boord van een passagiersstoomschip van New York naar Buenos Aires. Zweig introduceert in het verhaal de fictieve wereldkampioen Czentovich, een boerenzoon die nergens voor deugt, behalve voor het schaakspel. Wanneer zijn talent per ongeluk wordt ontdekt, gaat het hard met zijn carrière en behoort hij al snel tot de wereldtop. Omdat er in zijn leven niets anders bestaat dan het schaakspel en hij daarvoor voortdurend wordt geroemd, ontpopt hij zich al snel tot een arrogante persoonlijkheid…

Deze Czentovich bevindt zich op hetzelfde schip als de verteller van het verhaal en al gauw wordt het gerucht verspreid onder de opvarenden. Een aantal aanwezigen organiseert vervolgens een partij tegen de meester die deze echter alleen speelt tegen betaling. De schaakmeester krijgt nauwelijks tegenstand van de organisatoren, totdat Dr. B. ten tonele verschijnt. Deze adviseert een zet niet te zetten en leidt de amateurs naar de zege, tot groot ongenoegen van Czentovich. Deze wil een revanchepartij tegen Dr. B. alleen, waarop deze pas na overredingskracht van de verteller, ingaat.

Tijdens een gesprek vertelt Dr. B. hoe hij zich in zijn eenzame cel met behulp van een gestolen schaakboek het schaken eigen heeft gemaakt. Vanwege de gebrekkige mogelijkheden, leerde hij in korte tijd de partijen uit het boek blind na te spelen en nadat hij tot uit den treure de partijen had geanalyseerd, besloot hij tegen zichzelf te gaan spelen. Op meesterlijke wijze verhaalt Zweig over de gespleten geest die Dr. B. tijdens deze periode ontwikkelt, een splijting die hem bijna fataal wordt.

Stefan Zweig werd geboren in Wenen en studeerde op verschillende plekken Germanistiek, Romaanse kunst en Filosofie. Tijdens het Nazi-bewind week hij eerst uit naar Londen, later naar de VS en Brazilië. Tot zijn belangrijkste werken behoren ‘Die Welt von Gestern’, ‘Verwirrung der Gefühle’ (1927), ‘Der Zwang’ (1927), ‘Ungeduld des Herzens’ (1939) en ‘Schachnovelle’ (1941). Zweig pleegde in 1942 zelfmoord in Brazilië.

Internationale Stefan Zweig Gesellschaft