U wordt gezien (3): Synoptische surveillance

Surveillance is in zijn meest basale vorm het systematisch waarnemen en eventueel vastleggen van aanwezigheid of gedrag. Het roept al snel associaties op van camera- bewaking, of van agent bromsnor die de plaatselijke hangjongeren in de smiezen houdt. Maar er zit veel meer in. We kunnen in totaal vijf vormen van surveillance onderscheiden: panoptische surveillance, dataveillance, synoptische surveillance, sousveillance en zelfveillance. Vandaag synoptische surveillance (zie hier afleveringen 1 en 2).

Meestal worden wij in de gaten gehouden en dat klinkt eng. Maar wie denkt dat de burger alleen maar object is van surveillance heeft het mis. Surveillance kan ook de andere kant op werken, richting het gezag, of richting anderen, waarbij de velen de enkelingen in de gaten kunnen houden. Een camera staat bijvoorbeeld gericht op een bouwproject en iedereen kan de beelden bekijken en de voortgang van het project beoordelen. De meetinstrumenten van een vervuilende fabriek zijn raadpleegbaar via internet, zodat de omwonenden kunnen controleren of de uitstoot niet te hoog is. Synoptische surveillance lijkt erg op sousveillance (daarover volgende week meer) en de scheidslijn is niet altijd hard te trekken.

Synoptische surveillance richt zich uitdrukkelijk op het gezag. Hoewel de camera in het fietsenhok niet op synoptische surveillance was ingericht, kreeg het wel die functie, toen hij de Nijmeegse wethouder Paul Depla betrapte. Hij zal de datum 21 november 2007 waarschijnlijk niet meer vergeten, toen onderstaand bericht GeenStijl verscheen:

“PvdA-wethouder oraal bevredigd in fietsenhok.”

“Ja, dat is nog eens een duidelijke kop. Meer kunnen we er ook niet van maken. […] Niks geen kostenkwestie, de boel liep gewoon gierend uit de hand daar in Havanna aan de Waal. Zo doken politici zelfs met elkaar het fietsenhok in. In Nijmegen hadden ze dat liever stil gehouden, maar wij houden van transparantie. Ook in de politiek. Wat wil het geval? PvdA-wethouder Paul Depla, gedoodverfd voor een mooie functie in Den Haag, heeft zich oraal laten bevredigen in het fietsenhok. Het incident gebeurde onlangs na de fractievergadering. Na afloop van een ongetwijfeld verhit debat trok Depla zich terug met het enige vrouwelijke gemeenteraadslid van de VVD-fractie, om de avond, op geheel eigen wijze, nog even te evalueren. Wat het tweetal niet wist, was dat de beveiligingscamera stilletjes meesnorde.”

“Geschrokken beveiligers trokken, na van hun verbazing bekomen te zijn, vervolgens aan de bel en confronteerden het gemeentebestuur met de beelden. Daarop volgde een spoedoverleg onder leiding van burgemeester Thom de Graaf. Na ampel beraad werd besloten de zaak stil te houden en ambtenaren en beveiligers een spreekverbod op te leggen.”

“Maar helaas pindakaas, Al is de leugen nog zo snel, GeenStijl achterhaalt hem wel.”

De betrapte vader van drie kinderen met een veelbelovende carrière in het verschiet, moest ineens vrezen voor zijn politieke leven. Hij overleefde de raadsvergadering die naar aanleiding van het incident werd gehouden, maar hij heeft de komende jaren ingeboet aan gezag.

Op youtube en andere sociale media duiken geregeld filmpjes op van agenten, inspecteurs, ambtenaren, politici en andere publieke figuren die een of andere regel overtreden, zich misdragen, de boel oplichten of hypocriet bezig zijn. Vooral het populaire GeenStijl plaatst vaak goed bekeken filmpjes en foto’s waarin ‘het gezag’ met zijn eigen handelen wordt gecontroleerd. Een auto van een gemeentelijk team handhaving die op een invalidenparkeerplek staat (het kenteken wordt er natuurlijk ook bijgegeven). Een agent die uitgebreid aan het bellen is in een wachtkamer terwijl een groot bord aan de muur aangeeft dat dat verboden is. Een filmpje van een motoragent die gefrustreerd zijn dienstwapen weggooit om het met blote vuisten een conflict met een vervelende puber te beslechten. Dat is de keerzijde van surveillance: ook het gezag zal zich vaker moeten verantwoorden voor zijn optreden in de publieke ruimte.