Dyslexie en het Internet

De moderne techniek heeft veel vormen van nieuwe communicatie gebracht. De meeste hiervan zijn geschreven. Van SMS op je mobiel tot het Internet met haar websites, chatboxes, MSN, IRC, fora en natuurlijk blogs als deze. Maar ook bijvoorbeeld online krantenartikelen hebben tegenwoordig reactiemogelijkheden. In de afgelopen tien, vijftien jaar zijn er dus een groot aantal communicatiemogelijkheden bijgekomen. Wat niet vaak belicht wordt, is dat dit aardig wat problemen met zich meebrengt voor een bepaalde groep mensen. Een groep waar ik zelf toe behoor: mensen die op een of andere wijze last hebben van dyslexie. Vaak is het voor deze groep mensen moeilijker dan je zou denken om op gelijke voet mee te komen in discussies op bijvoorbeeld het Internet.

Misvattingen
Er bestaan nogal wat misvattingen over dyslexie. De meest hardnekkige is de koppeling die mensen maken tussen intelligentie en de mogelijkheid tot communiceren. Iemand die slecht uit zijn of haar worden kan komen of een spraakgebrek heeft, wordt al snel gezien als minder intelligent. Dit werkt ook zo bij spelling. Hoe vaak zie je wel niet dat iemand met een slechte spelling reacties opwerkt waarin aan zijn of haar intelligentie wordt getwijfeld, of in ieder geval voornamelijk op de spelling en niet op de inhoud ingaat? Soms gebruiken mensen het als ze inhoudelijk een discussie verliezen, maar over het algemeen is er de breed gedragen opinie dat iemand die slecht kan spellen waarschijnlijk ook dom is.

De kunst der communicatie staat echter niet gelijk aan intelligentie. Iemand met een spraakgebrek kan buitengewoon intelligent zijn, iemand die slecht informatie kan overbrengen kan behalve op het gebied van communicatie briljant zijn. Ook dyslexie en intelligentie hebben geen directe correlatie met elkaar. Behalve op één punt; dyslexie word vaak gediagnosticeerd als iemands taalvaardigheid lager is dan verwacht zou worden bij zijn of haar intelligentie. Kortom, als de taalvaardigheid van iemand lager is dan het zou moeten zijn bij de gemeten intelligentie.

Veel mensen weten dit ook wel, zeker mensen die aan dyslexie lijden. Toch blijft het populaire beeld overheersen dat iemand die slecht kan spellen dom (of lui) is. En ik zal u een geheimpje vertellen, dat geldt ook voor mensen die zelf dyslectisch zijn. Het speelt vaak in het achterhoofd mee. De irritatie dat men zich geschreven niet beter kan uiten dan iemand van pakweg 8 à 10 jaar oud, kan bij mensen met dyslexie hoog oplopen. Het vormt een relatief hoge barrière om onbezorgd te durven deelnemen aan geschreven communicatie. Niet alleen omdat men weet dat men geconfronteerd zal worden met mensen die constant iemands slechte spelling belachelijk maken, maar ook omdat men ergens in zijn of haar achterhoofd toch twijfelt aan de eigen intelligentie. Je voelt jezelf vaak toch minderwaardig tegenover anderen als het gaat om de geschreven communicatie.

Communicatieproblemen
Iets wat niet direct opgemerkt wordt door mensen op het internet, is dat dyslexie meer dan alleen problemen met de spelling oplevert. Ik spreek uit eigen ervaring, als ik zeg dat men vaak bijzonder vreemde zinsconstructies bouwt om woorden te vermijden waar een spellingchecker je ook niet meer bij weet te helpen. Hoe vaak je het ook probeert, het rode streepje blijft onder het onschrijfbare onleesbare woord zitten. De spellingscontrole staart je aan met een blik van “kom nou joh, zelfs ik snap niet meer wat je bedoelt!”. Dan kies je uiteindelijk voor een ander, vaak minder correct, woord (of zelfs een hele andere zin) om toch iets van je boodschap over te brengen. Wat uiteindelijk natuurlijk problemen kan opleveren, omdat je verkeerd begrepen wordt. Wat iemand écht bedoelde kunnen andere bezoekers immers niet ruiken.

In bepaalde vormen van dyslexie doet zich ook het probleem voor dat woorden verkeerd geassocieerd worden. Tijdens mijn studie psychologie kreeg ik een zeer indrukwekkend filmpje te zien. Er werden testjes gedaan met mensen die aan een zeer extreme vorm van dyslexie leden. De onderzoeker hield een plaatje van een vork omhoog, de testpersoon wist dat het een vork was, wist waarvoor een vork diende, maar zei telkens “mes”. Men kende het voorwerp, in de hersenen had men geen enkel probleem. Maar zodra er een woord moest worden gebruikt stokte dit en kwam een verkeerde term naar buiten. Vaak met zichtbare irritatie van de testpersoon, die wist dat hij het verkeerde woord zei, enorm zijn best deed wel het juiste woord uit te spreken, maar op het moment suprême… toch weer “mes” riep. Hierbij wordt aangenomen dat, totdat het woord gevormd wordt in het taalcentrum om uitgesproken of geschreven te worden, het correct “aanwezig is”. Op het allerlaatste moment wordt er echter een verkeerde verbinding gelegd en zitten we tot ieders frustratie opgezadeld met een “mes”.

Dyslexie en het internet
Spellingregels zijn niet (goed) toegankelijk voor iemand die dyslectisch is. Het schrijven van woorden is niet op taalregels gebaseerd maar fonetisch en op het domweg onthouden hoe je woorden moet schrijven. De taalregels zijn wel aanwezig, maar net als bij de eerder beschreven zware gevallen op het filmpje wordt ook bij minder zware gevallen op het laatste moment een verkeerde connectie gemaakt (“mes”) maar dan op het gebied van spellingsregels. De toegang tot deze regels is zeg maar “afgesneden”. Nederlands vervalt tot een zeer grote lijst moeilijke woorden, zoals je voor een schriftelijke overhoring uit je hoofd moest leren bij vreemde talen als Duits en Engels.

Als ik voor mijzelf spreek, verkeer ik in een unieke situatie op GeenCommentaar. Men heeft mij de vrijheid gegeven om hier als redacteur mee aan de slag te gaan, volledig bewust van mijn “schriftelijke beperking”. Bij GC is een eindredactie, die mijn artikelen spellcheckt en controleert. Toch bestaat voor mij het schrijven van een artikel niet alleen uit het daadwerkelijk schrijven, maar vooral verwoede pogingen om rode kringetjes weg te krijgen door een woord 10 keer opnieuw te spellen. Dit tot de spellingcontrole binnen Firefox dit eindelijk herkent en kan verbeteren, vaak ook nog de spellingscontrole van OpenOffice of Google erbij halen, omdat het anders soms echt niet lukt. Veel en vaak herlezen de gehele avond… en daarna te horen krijgen dat je artikel alsnog vol met taalfouten zat. Iemand anders die dyslectisch is op het internet heeft deze luxe niet. Toch voel je je een last voor de overige redactieleden.

Reacties geven is voor mensen met dyslexie moeilijk. Daar zit immers geen redactie achter. Niemand heeft tijd om een reactie de hele avond na te lezen en dan pas op de almighty ‘verstuur’-knop te drukken. En al helemaal niet als je met mensen in een discussie zit. Met dyslexie heeft men eigenlijk nog maar twee keuzes; niet meer meedoen op het internet of besluiten er voor een deel schijt aan te hebben. Accepteren dat je spelling slecht is, dat mensen je belachelijk maken, je lui noemen en je niet begrepen zult worden. Je zult vaker slachtoffer zijn van mensen die je op woorden of zinsneden proberen te pakken (favoriete sport nummer 1 op het internet heb ik soms wel eens het gevoel).

Het missen van een been is een duidelijk zichtbare handicap waardoor weinig mensen iemand voor minder aan zullen zien. Handicaps van de geest, van dyslexie en depressie tot anorexia zijn vaak moeilijker voor ons te begrijpen en leiden vaak tot onbegrip van de omgeving. Ook op het Internet.