Rehabiliteer Süss de Jood!

Een van de meest bloedstollende romans uit de Duitse literatuurgeschiedenis is Jud Süss van de Joods-Duitse auteur Lion Feuchtwanger. Het boek draait om de achttiende-eeuwse Joodse financier Joseph Süss Oppenheimer, zijn uiterst complexe relatie met de tyrannieke keurvorst van Württemberg, en hoe, wanneer de regering van de keurvorst ineen stort, Süss en de Joodse bevolking van Württemberg, het kind van de rekening worden. Het boek is een briljante analyse van de persoon Süss, en van de werking van het anti-semitisme.

Waarom is dit meesterwerk totaal in vergetelheid geraakt? Zoals bekend worden boeken maar al te makkelijk overschaduwd door verfilmingen. ‘Jud Süss’ kwam in 1925 uit, en was met reden een groot succes. De Duitse filmmaatschappij UfA maakte plannen om het boek te verfilmen toen de nazi’s aan de macht kwamen. Algemeen was de verwachting dat de verfilming van de baan was, maar Joseph Goebbels zag brood in het verhaal. Het is niet al te moeilijk om van een kom vissen vissoep te maken: de film Jud Süss uit 1940, gebaseerd op een roman over anti-semitisme, is een door en door anti-semitische film. Waar sommige nazi-propagandafilms, zoals ‘Triumph des Willen‘ van Leni Riefenstahl nog wel als een soort absurd theater gezien kunnen worden, is deze film ronduit bedrukkend. Süss, in het boek een prachtig ambivalent personage, is veranderd in een afschuwelijk een-dimensionale Hollywood-schurk.

Als gevolg van de film heeft ook het boek een slechte reputatie gekregen. Wie het niet gelezen had ging ervan uit dat het net zo slecht was als de film. Het is geen toeval dat de enige Nederlandse uitgave die nog in Nederlandse bibliotheken te krijgen is uit 1939 stamt, het jaar dat de film uitkwam.

Bono heeft ooit bij een live-concert, vlak voordat U2 een cover van ‘Helter Skelter’ inzette, zijn publiek toegeroepen: ‘Charles Manson stole this song from the Beatles: we’re stealing it back!’ In lijn met deze gedachte wil ik GC-lezers die zich toevallig afvragen wat ze nou eens moeten lezen er daarom op wijzen dat het boek ‘Süss de Jood‘ van Lion Feuchtwanger in veel Nederlandse bibliotheken nog steeds te krijgen is.