COLUMN - Nu de vakantie weer voorbij is, zorgde een bericht op Language Log meteen voor enige opwinding op Facebook: Victor Mair merkte er op dat Chinese plaatsnamen eigenlijk nooit uit één karakter bestaan. De reden zou volgens hem kunnen zijn dat één lettergreep te snel leidt tot misbegrip: je hoeft alleen die ene lettergreep te missen en je weet al niet meer waar het over gaat.
Dat wilden we natuurlijk allemaal snel ook voor onze eigen taal gaan toetsen. Slechts 1 procent van de plaatsnamen in Israël blijkt eenlettergrepig te zijn, maar het Hebreeuws heeft sowieso maar weinig eenlettergrepige namen. Daarentegen blijken in Frankrijk zelfs drie of vier van de tien grootste steden eenlettergrepige namen te hebben: Nantes, Nice, Lille en, afhankelijk van de uitspraak, Lyon.
Hoe zit het in Nederland?
De tien grootste steden hebben allemaal langere namen, maar in de wat kleinere categorie zijn er wel een paar (Weert, Velp, Oss en Soest bijvoorbeeld). Op het internet vond ik deze lijst met 5731 plaatsnamen. Daar kunnen we een beetje mee rekenen.
Gehuchten
We stellen dan vast dat er 312 eenlettergrepige plaatsnamen zijn: dat is 5 procent, een stuk meer dan in Israël. Aan de andere kant zijn slechts 2711 van de 86914 Nederlandse zelfstandignaamwoordsvormen in de statistische database CELEX éénlettergrepig: dat is zelfs maar 3 procent. Er zijn dus relatief inderdaad minder eenlettergrepige naamwoorden dan namen. (Dat wordt deels wel veroorzaakt door het feit dat vooral heel weinig voorkomende en aan vrijwel niemand bekende zelfstandig naamwoorden heel lang zijn; en dat er daar heel veel van zijn.)
Wel valt op dat die eenlettergrepige namen zelden of nooit eindigen op een klinker. Hier is de volledige lijst, van 13 items stuk voor stuk minuscule gehuchten, met weinig potentieel om uit te groeien tot een wereldstad:
•Drie, Ee, Gau, Grou, Hei, Kie, Klei, Lhee, Loo, Rha, Rhee, Spui, Wie
Gesloten
Dit effect is wel indrukwekkend: 13 van 312 is 4%. Van alle 5731 namen eindigen er 539 op een klinker; dat is 9%. Bovendien geldt dat 18056 zelfstandig naamwoorden op een klinker te eindigen; dat is ook 9%; onder de eenlettergrepige zelfstandig naamwoorden is het 6% (168 van de 2711).
Bijna alle eenlettergrepige woorden zijn dus gesloten, maar dit geldt voor plaatsnamen nog net iets meer. Al moeten we ook weer niet overdrijven; het relatieve aantal eenlettergrepige open plaatsnamen is ongeveer even groot als het relatieve aantal eenlettergrepige open zelfstandignaamwoorden: een vijfde procent.
Dorp Ee
Toch is er wel een aanwijzing dat één open lettergreep als te kort wordt ervaren. Met het Friese Ee –met slechts één klinker de allerkortste plaatsnaam van ons land – zal het niet zo snel worden; al geeft het hoop dat de inwoners hun woonplaats op internet vaak Dorp Ee noemen. Pas zo kan het nog iets worden, zoals New York heeft laten zien.
Reacties (13)
Dis stuk verklaart in 1 keer het fenomenale success van Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch.
@1 Dat was mijn idee ook, daarom hebben ze zoveel meer inwoners dan plaatsen met maar 2 lettergrepen zoals London, New York, Tokio, Mumbai, Parijs, Berlijn, Moskou en andere gehuchten. (En natuurlijk Tsu, wat iets van 300k inwoners heeft)
Ie heeft in het Fries een breking, waardoor bewust beide klinkers worden uitgesproken. Waarmee het mij niet de kortste plaatsnaam in Nederland lijkt.
Een belangrijke reden voor het zo weinig voorkomen van korte plaatsnamen is dat veel plaatsnamen een toevoeging krijgen als ze erg lijken op een andere plaatsnaam. Zo zijn er heel veel plaatsen die door de lokale bevolking ‘Veen’ of ‘Vene’ worden genoemd, maar die officiëel bijvoorbeeld Roelofarendsveen of Wanneperveen heten.
Ook zijn er veel plaatsnamen die in de geschreven vorm nog een meerlettergrepigheid bewaren die in de lokale uitspraak allang is verdwenen (Roden – Roon, Harlingen – Harns, Vollenhove – Veno/Vno).
Daarnaast zijn relatief veel van die eenlettergrepige namen vrij oud, wat ook te zien is aan de moeilijkheid er nog betekenisdragende woorden in te herkennen.
@4: “Een belangrijke reden voor het zo weinig voorkomen van korte plaatsnamen is dat veel plaatsnamen een toevoeging krijgen als ze erg lijken op een andere plaatsnaam.”
Aan dat rijtje mogen ook nog wel wat grotere plaatsen toegevoegd worden, zoals Maastricht en Utrecht, die waarschijnlijk Tricht/Trecht hadden geheten als er niet de noodzaak was geweest om ze van elkaar te onderscheiden.
Ee is helemaal geen miniscuul gehucht! We hebben meer dan 700 inwoners en een bruisend verenigingsleven.
@1 Ik kan geen Welsh, wat ik er af en toe wel van gehoord, in combinatie met gelezen heb, is dat het mij volstrekt onduidelijk is waar in de tekst de ene lettergreep eindigt en de ander begint. Het is bij die plaatsnaam overdreven, maar je zou me wijs kunnen maken dat dit 20 lettergrepen zijn of 4. Ik kan dat er niet aan aflezen.
@1 No fair, dat is een stuntnaam om toeristen te trekken. In het echt is het Llanfairpwllgwyngyll. Valt mee toch?
Een warrig stukje:
1) chinese plaatsnamen willen toetsen voor
2) de eigen taal
3) om te beginnen met Israël en Frankrijk met
4) meerlettergrepige namen die een-lettergrepig worden uitgesproken
5) dan eindelijk NL eenlettergrepige plaatsnamen om
6) vervolgens over te gaan naar zelfstandige naamwoorden welke
7) namen en zelfstandige naamwoorden getalsmatig worden vergoocheld.
8) om dan te eindigen met het overbekende Ee waarvan @ijsbrand duidelijk maakt dat Ee eigenlijk buiten de orde is.
Wat wil je ook al weer zeggen?
Ouderdom van het gebruik van de plaatsnaam correleeert positief met kortheid
@10: In Wales is dat dan gelijk aan omgekeerdeevenredigheid.
Nou moet ik zeggen dat Victor Mair op Language Log nogal graag conclusies uit de lucht trekt zonder enige aanwijsbare grond, en het lijkt me nogal voorbarig om die luchtfietserij dan weer te verbinden aan Nederlandse plaatsen.
China kent overigens tal van eenlettergrepige plaatsnamen, al zijn dan meestal namen van districten (niveau onder de provincie). Je merkt ze dan minder op, omdat het x-xian (district x) wordt genoemd, maar als een district y-z heet gaat het ook door het leven als y-z-xian. Zie ook, onder dat LL-stukje, de reactie van Hiroshi. Met andere woorden: Mair heeft gewoon ongelijk.
Verder was het Chinees, voor zover ik weet, vroeger veel eenlettergrepiger dan nu. Tegenwoordig bestaan de meeste woorden uit twee lettergrepen (= twee karakters). Ik kan me voorstellen dat een dergelijke ontwikkeling zich ook in Chinese plaatsnamen heeft voorgedaan. Daar kan professor Mair vast ook een stellig stukje over online smijten zonder enig verder onderzoek.
Vakantiefoto van een hele tijd geleden: