IJsland doet het anders

ELDERS - IJsland komt uit de crisis. Maar niet langs elders voorgeschreven wegen.

Tegen alle  verwachtingen in, schrijft Walden Bello van het Transnational Institute, zijn de banken sterker dan ooit uit de crisis gekomen. Ze hebben regulering weten te voorkomen. En de schuld neergelegd bij de overheidsuitgaven. Maar het is een Pyrrhus-overwinning aangezien een nieuwe crisis onafwendbaar is. En dan zal de wereldgemeenschap andere wegen gaan zoeken. IJsland is dan een leuk voorbeeld.

Terwijl elders bankiers weer dikke bonussen opstrijken heeft IJsland nu al 29 bankiers achter de tralies gezet vanwege manipulaties van de markt en schending van het vertrouwen. IJsland, een van de eerste landen die te maken kregen met de wereldwijde financieel-economische crisis, hielp zijn burgers uit de brand met de aflossing van hun hypotheken in plaats van steun te geven aan banken die beter failliet konden gaan. Het land is misschien gezien zijn omvang en ligging niet vergelijkbaar met andere, grotere landen. Maar het voorbeeld is toch wel interessant als je het vergelijkt met de Verenigde Staten waar een bank als Goldman Sachs tevreden kan zijn met een boete van 1,5 miljard dollar omdat het bedrijf over 2014 alweer 40 miljard winst boekte.  Dan Wright, een Amerikaanse commentator schrijft over deze deal:

“In the aftermath of the crisis Wall Street caused, the middle class has been hollowed out, with the US hitting a record amount of childhood poverty. The perpetrators, meanwhile, have been fully restored and are beating profit expectations. What a country.”

Geen wonder dat Bernie Sanders daar hoge ogen gooit.

Terug naar IJsland. Walden Bello zet de dominante trends in het crisisherstel, die onder andere leidden tot de totale verpaupering van een land als Griekenland, tegenover de IJslandse aanpak. Daar liet men de banken ten onder gaan en werden hypotheekschulden van burgers kwijtgescholden. Het heeft het herstel van de economie niet gehinderd. Al in 2012 was de groei van de economie groter dan in andere landen. De werkloosheid is gehalveerd. IJsland’s succesvolle alternatieve weg is volgens Bello te danken aan de kleine schaal van de democratie en de directe verbindingen tussen kiezers en gekozene die mogelijk zijn in een land met 329.000 inwoners, die merendeels in de hoofdstad wonen. Daarbij komt dat de financiële elite anders dan in de VS en Europa nog niet zo veel macht had opgebouwd. Democratische controle van de banken is, anders dan in de rest van de wereld, nog mogelijk. En alleen via die weg kan volgens Bello een nieuwe ramp worden voorkomen.

The combination of deep austerity-induced recession or stagnation that grips much of Europe and the USA and the absence of financial reform is deadly (…) With the move to reregulate finance halted, the creation of new bubbles is more than likely.

IJslanders hechten veel aan democratie en ze zijn op dat punt nog lang niet tevreden, zo blijkt uit recente polls. Als er nu verkiezingen zouden worden gehouden gaan verreweg de meeste stemmen naar de Piratenpartij van Birgitta Jónsdóttir. Zij was ooit, samen met Julian Assange, actief voor Wikileaks. In eigen land heeft ze geijverd voor een nieuwe mediawetgeving met vergaande digitale rechten voor burgers. De Piratenpartij heeft nu drie vertegenwoordigers in de Althing, het IJslandse parlement. Volgens een recente poll zou ze 19 van de 63 zetels kunnen behalen met een programma dat nogal afwijkt van dat van de huidige regeringscoalitie. De Piraten willen meer zeggenschap voor het volk, een grotere transparantie, een menselijkere aanpak van druggebruikers, een 35-uren werkweek en geen enkele vorm van censuur. “De traditionele politiek biedt duidelijk geen vooruitgang en de mensen zijn het beu om te wachten op verandering”, zegt Jónsdóttir. Maar ze blijft wel realistisch. De verkiezingen zijn pas  volgend jaar.