OPINIE - Leugentjes zijn voor de politiek wat doping is voor het wielrennen. Goed dat er controleurs zijn. Voor de politiek zijn dat factcheckers. Hopelijk checken die bij de volgende verkiezingen nog meer, namelijk ook de visies, stelt Timor El-Dardiry van denktank Politiek Ensemble.
Stel dat de afgelopen verkiezingscampagne een wielerkoers was. Dan hadden we na afloop kunnen concluderen dat de strijd een genot was voor de neutrale sportliefhebber. In gedachten hoor ik bij een samenvatting van de verkiezingen de voice over van Mart Smeets die vertelt hoe Roemer en Rutte lange tijd met z’n tweeën aan kop gaan. Samsom plaatst vervolgens een indrukwekkende demarrage en vindt in zijn eentje de aansluiting. In het zicht van de eindstreep moet de moegestreden Roemer afhaken, waarna Rutte in een bloedstollende sprint à deux wint van Samsom: senk joe!
Welke partijen in het uitgedunde peloton over de streep rolden en welke politici daarna nog op grote achterstand binnenkwamen, kunt u verder wel invullen. Mij gaat het nu even niet om de rugnummers, maar om de verrassende rol van de dopingcontroleurs van deze verkiezingen: de fact checkers. Ze maakten dit jaar hun debuut tijdens de live-uitzendingen en zijn nu al niet meer weg te denken. Zo pakte Nieuwsuur Politiek groots uit door een heuse war room in te richten, tijdens de uitzendingen bemand door Joost Karhof en een half dozijn redacteuren.
Ballonnetjes en modder
Leugentjes zijn voor de politiek wat doping is voor het wielrennen. Als je het een beetje slim speelt, kun je er als politicus ongestraft je tegenstanders mee op achterstand zetten. Met een verfraaiinkje van je eigen programma of een terloopse beschuldiging van je opponenten trek je de zwevende kiezer misschien nét naar je toe. Net als dopingcontroleurs in de wielersport verrichten fact checkers daarom nuttig werk en zorgen ze soms voor verrassende wendingen in de koers. Ze prikken tijdens de campagne ballonnetjes door en spoelen modder weg. Samsom wist zich bij zijn aanval op Rutte (“nu doet u het weer”) bijvoorbeeld gesteund door de fact checkers.
De debatten bleken dankzij de fact checkers niet alleen eerlijker, maar ook stukken spannender en amusanter dan voorheen. Zo ongeveer iedere controleerbare uitspraak die ook maar enigszins controversieel was, werd genadeloos gecheckt. Wat zegt u, meneer Krol, hebben de pensioenfondsen meer dan genoeg geld in kas om niet te hoeven korten?Onwaar. Hoorden wij dat goed, meneer Wilders, u stelt dat de hulp aan Griekenland op dit moment ten koste gaat van de zorg voor onze zieken en ouderen? Klopt niet. Een bakje chips erbij en zo’n Nieuwsuuruitzending werd ineens een vermakelijke afvalrace van epische proporties.
Van feiten naar suggesties
Om de volgende keer niet tegen de lamp te lopen, zullen politici de volgende keer vast beter uitkijken met het verspreiden van feitelijke onwaarheden. Prima, die ontwikkeling kunnen we als kiezers toejuichen. Maar fact checkers beïnvloeden het gedrag van politici helaas niet uitsluitend in positieve zin. Net als dopingcontroleurs lopen fact checkers namelijk steeds een stapje achter de ontwikkelingen aan. Ik vermoed dat politici zich van de weeromstuit verder zullen toeleggen op het doen van oncontroleerbare en suggestieve uitspraken.
Zo suggereerde Rutte dat de hypotheekrenteaftrek voor bestaande gevallen bij de VVD inveilige handen is. Dat deed hij slim, door te zeggen dat de aftrek bij álle andere partijen gevaar loopt. De belofte bestond voor 90% uit suggestie en voor 10% uit iets wat je hoogstens een inspanningsverplichting kunt noemen (de VVD gaat in de formatie keihard onderhandelen namens de huizenbezitter, echt waar!). Zo’n uitspraak kun je op voorhand niet checken, ook al weet je dat de VVD door de pomp zal gaan en de aftrek straks gewoon wordt aangepakt.
Nu kun je zeggen: het is aan andere politici om elkaar aan te vallen op dit soort loze beloften. Maar een campagne waarin lijsttrekkers voortdurend reageren op de zoveelste illusie of verdachtmaking van de ander is vermoeiend om te volgen, en bovendien weinig informatief. Liever hoor ik politici hun zendtijd gebruiken om te spreken over hun eigen visies en standpunten. Ik zie dan ook vooral een controlerende rol voor vakjournalisten.
Fact checks? Reality checks!
Tijdens de afgelopen campagne konden we daar af en toe al van proeven. Neem econoom en journalist Marike Stellinga die Wilders op scherpe wijze confronteerde met zijn schimmige eurostandpunt: eerst beloven dat je de gulden weer invoert, maar dit vervolgens níet laten doorrekenen door het CPB. Stellinga liet zien waarom juist dit soort oncontroleerbare (want niet objectief doorgerekende) plannen een kritische blik verdient. Want zijn ze politiek en economisch wel haalbaar? Geen fact checks dus, maar reality checks. Zo’n reality check had ik ook graag gezien op Ruttes uitspraak over de hypotheekrenteaftrek, of op het standpunt van 50PLUS dat de pensioenleeftijd uitsluitendop basis van vrijwilligheid omhoog moet gaan. Enzovoort voor standpunten van alle andere partijen.
In de wielersport houdt de wedloop tussen controleurs en valsspelers nooit op. Voor de politiek geldt hetzelfde. De fact checkers zijn een leuke vondst, maar juist vanwege hun succes zullen politici de volgende campagne meer op hun hoede zijn en gewiekster te werk gaan. Onhaalbare voorstellen zijn minstens even schadelijk als aantoonbare onwaarheden, maar fact checkers kunnen ze niet altijd achterhalen. Dus, redacties van Nieuwsuur, RTL, en 1vdV: neem bij de volgende verkiezingen naast je fact checkers ook standaard een paar reality checkers in dienst. Die stap zal het niveau van de wedstrijd alleen maar verhogen.
Reacties (11)
Zelfs gisteren hoorde ik nog een leugen over dat we de laatste 10 jaar 5 keer naar de stembus zijn geweest, terwijl dat maar 4 keer is (2003, 2006, 2010 en 2012). De laatste 11 jaar wel 5.
De eerste verandering in tactiek was de afgelopen verkiezing al te zien: op een moment dat de checkers zich er al niet meer mee konden bemoeien werd het gerucht verspreid dat de PvdA alle ZZP’ers zou gaan uitkleden.
Door gebruik te maken van alle social media verspreidde dit zich snel en het kon niet meer worden weersproken.
@Bookie: hangt er van af hoe je die 10 jaar rekent. Voor de meeste mensen hoort 2002 nog wel bij die ‘laatste 10 jaar’. En in 2002 was er toch echt nog een verkiezing.
@Kalief,
Met de laatste 10 jaar bedoel je of 2003 t/m 2012, of 19/9/2002 t/m 18/9/2012. De verkiezingen waren in mei 2002. Als je zoiets zegt wil je alleen maar overdrijven, alsof 4 keer niet al erg genoeg is.
Visies checken vind ik nogal twijfelachtig. Het leidt al snel tot technocratisch bestuur, waarbij elke droom voor een betere wereld wordt ingeperkt door haalbaarheidsstudies van bureaucraten, en consultants. En wie checkt vervolgens die checkers? Zijne visies überhaupt meetbaar en doorrekenbaar? Volgens mij meestal niet. Het gaat bijna altijd over complexe situaties met enorm veel factoren en actoren.
Bovendien is het de dood in de pot voor echte verandering. Bijvoorbeeld: een visie op een duurzaam Nederland krijgt dan het stempeltje “onwaar” omdat het alleen haalbaar zou zijn als veel andere landen meewerken.
Dan krijgen we op alle terreinen een situatie zoals Joris Luyendijk die al signaleerde: de kiezer bepaalt welke partij het beleid mag uitvoeren dat door de financiële markten wordt gedicteerd.
En wie checkt de factchecker?
@Bookie: om precies te zijn waren de verkiezingen van 2012 10 jaar, 3 maanden en 28 dagen na de verkiezingen van 2002. Afgerond 10 jaar, daar is niets mis mee.
Ben het met @5 Dirk Zeeman eens. El-Dardiry wekt de indruk of er één ijkpunt is aan de hand waarvan “visies” gecheckt kunnen worden. Dat is dus niet zo. Bovendien heeft dit checken nog een ander, extra irritant kantje: het maakt bijvoorbaat een “andere” visie tot een “verkeerde” visie.
Misschien is bijvoorbeeld een visie: een oplossing voor veel inkomens- en belastingproblematiek is het bij wet uitvaardigen van 5 beloningsniveau’s: mininum/basis: 15k, werk 25 K, middenkader 35K, baas 55 K en bovenbaas 250 K.
Bij wet staan de belasting en aftrekposten al vast, dus geen gezeik.
Je kunt wel ondernemer worden, maar dan word je flexibel belast, naar rato van het begrotingstekort. Min of meer zoals de vaste en flexibele energietarieven.
Dit is een visie met heel veel voordelen, dus de visie-checker zegt: OK – de weinige voorspelbare nadelen kom je pas te weten als je het ook echt uitvoert. Maar, ook al blijken er dan na een tijdje weliswaar weinig nadelen te zijn, er is er ook één onvoorspelbare bij van zó grote betekenis, dat je wilde dat je er nooit aan begonnen was…
Checken op visie gaat moeilijk bij de VVD, die hebben geen visie,b daarom hakten ze steeds op de visie van de andere partijen.
Maar voor de propaganda zijn leugens ook OK, dat bleek al in den Nazi tijd en ook nu weer met de VVD
BTW, jullie favicon mist nog op deze vernieuwde site
Visie? We kunnen beter het gebrek aan visie bij politici checken. Of anders gezegd: het probleem is, dat politici zich al veel te veel op de korte termijn richten, en het checken van visie leidt er waarschijnlijk alleen maar toe, dat er nog meer alleen maar naar de korte termijn gekeken gaat worden, want alleen dan kan een ‘visie’ gefactchecked worden.
In de huidige situatie krijgt dan Rutte automatisch gelijk met zijn bezuinigingen, want dat levert op korte termijn het meeste resultaat op, en hebben Samsom en Roemer het nazien, want hun investeringsplannen hebben pas op langere termijn effect.
Korte termijn denken en regeren
de snel verdiende euro
allemaal gebrek aan visie en oorzaak van de diverse crisissen waaruit we maar niet kunnen komen door gebrek aan visie.