Weekendbedenking – Data mining is de definitieve nekslag voor de privacy

In 1988 viel er een parkeerboete op de mat. Uit Doetinchem nota bene, waar ik pas vier jaar later voor het eerst zou komen. Soort back-from-the-future maar dan via de PTT (zo heette TNT-post toen). Ik weet niet hoe boetes tegenwoordig gaan, oppassend burger als ik ben, maar toen stond er een telefoonnummer op van de Dienst Centrale Inning Parkeerboetes of iets dergelijks. Ik dus opgebeld met een heel aardige dame die mij eerst mijn kenteken vroeg en daarna het nummer van de boete. Zij had in no-time de brongegevens gevonden en zag al meteen dat het om een heel ander kenteken ging. Verder werd het voertuig omschreven als een blauwe sunny, terwijl ik een witte escort had. Vraag mij (en haar trouwens ook) niet hoe zo’n vergissing mogelijk is. Wel was de reactie helemaal zoals die hoort te zijn. De boete trok zij ter plekke in.

Onlangs schoot deze zaak mij weer te binnen en ik vroeg me meteen af of het onderliggende proces-verbaal ook vernietigd is of dat de zaak alleen maar geseponeerd is. Stel dat zo’n boete verwerkt is met een geautomatiseerd systeem. Dat hadden ze toen heus al bij de overheid. Jaren later blijkt dat op die dag in de straat waar ik niet geparkeerd stond ene Osama de bakermat voor een terreurclub heeft gelegd. Bij naspeuringen naar wie daar allemaal aanwezig waren doorzoekt men alle mogelijke bestanden. En ja hoor, er komt een rare boete boven tafel. Alle boetes van die dag zijn netjes betaald, maar die ene is ingetrokken. Bovendien is onduidelijk om welk voertuig het gaat. Verdacht, heel verdacht. En zo beland ik in een systeem als iemand die mogelijk banden met het internationaal terrorisme heeft. En nu kan ik niet meer een aardige ambtenaar bellen die het even recht zal zetten. Omdat ik het niet weet. En omdat dat niet meer lukt.

In tegenstelling tot 1988 leven we nu in een tijd waarin god-weet-wat wordt geregistreerd en vastgehouden in computerbestanden. De mensen die ruzie hebben met grote aanbieders van kabeltelevisie of energie of met andere notoire oplichters ondernemers over onterechte facturen en niet geleverde diensten of producten weten al lang hoe moeilijk het is om fout vastgelegde gegevens gecorrigeerd te krijgen. Door geklungel aan de kant van de computersystemen kunnen de gekste situaties optreden. Ooit kreeg ik een incassobureau aan de deur voor een vordering die nog moest vervallen. Misschien had een systeembeheerder eventjes met de systeemdatum geknoeid om een probleem op te lossen. In dit geval kon ik de incasseur makkelijk overtuigen, maar ik weet niet of het vlaggetje “incasso-actie = ja” uit mijn gegevens verwijderd is.

Op zich hoeven alleenstaande bestanden, bijv. die van een leverancier, geen enkel probleem voor de privacy te vormen. Alleen als iemand kans ziet om in te breken en/of met de gegevens aan de haal te gaan kunnen er problemen optreden. De wetgeving biedt de burger op dit terrein al redelijk wat bescherming. Anders wordt het als er nieuwe gegevens gecreëerd worden, bijv. over asociale huurders, notoire wanbetalers, veroordeelde pedofielen. Dan is de afstand tussen de vastlegging, al dan niet op initiatief van de geregistreerde zelf, en verdere verwerking groter en zijn de controlemogelijkheden kleiner. Omdat deze gegevensverzamelingen niet meer direct gerelateerd zijn aan een overeenkomst tussen bedrijven en burgers gaan zij makkelijk een eigen leven leiden. Gegevens gaan er vaak wel in maar niet meer uit. En juist door dit soort informatie kun je een onterecht stigma opgeplakt krijgen als je er per ongeluk ingekomen bent. Er komt dus geen terrorist aan te pas om onze privacy flink uit te hollen.

Als de overheid dan gaat toestaan dat preventieve data mining in sommige gevallen mag worden toegepast, nog zonder dat er een concrete verdenking is, is het hek pas goed van de dam. Je zou dit kunnen zien als de primitieve voorloper van Minority Report (film waarin men potentiële misdadigers opspoort voor zij tot hun daad komen). Door nieuwe gegevens te creëren uit bestaande verdunt automatisch de binding met de realiteit. Als je er achter komt dat je een stigma meedraagt door dit soort acties is het vaak al te laat. De weg naar de rechter zal niet makkelijk zijn. Omdat bewijzen moeilijk te verkrijgen zijn in een sfeer van staatsveiligheid. Om de burger te beschermen is het dringend noodzakelijk dat er een zeer toegankelijke en slagvaardige instantie komt, waar je met klachten in die veiligheidscategorie terecht kunt. Als je klacht gehonoreerd wordt, moeten de betreffende gegevens vernietigd worden, indien nodig inclusief de brongegevens waarop de onjuiste gegevens zijn gebaseerd. Overheden en particuliere organisaties die aan data mining doen mogen dat alleen maar doen na goedkeuring van de rechter en moeten altijd aantonen waar zij hun informatie vandaan halen. Brondocumenten moeten altijd aanwezig zijn. En tot slot: de overheid moet een overzicht bieden van alle soorten informatie die zij verzamelt.

Het liefst zie ik dat er zo min mogelijk gegevens worden vastgelegd. Maar die wens zal inmiddels wel een gepasseerd station zijn. Misschien toch eens denken aan dat Burgerplatform van Pechtold?

Geen poll deze keer. Het onderwerp is serieus genoeg voor bewerkelijke reacties.

Dit artikel staat ook in het Privacy Dossier.