De kracht van ideeën

Soms kunnen gebeurtenissen zo onbegrijpelijk, laag en wreed zijn, dat cynisme op de loer ligt. Mij overkwam dit de laatste weken na de reeks terroristische aanslagen in Frankrijk en Duitsland, racistische uitspraken van de gekozen Amerikaanse presidentskandidaat en de ‘overwinningsspeech’ van Nigel Farage in het Europese parlement. Is dit het begin van het einde van een lange periode van vrede, van onze democratische rechtsstaten? Bevinden we ons in een vergelijkbare situatie als in de 30’er jaren van de vorige eeuw? De signalen zijn niet vrolijk, maar er is hulp. Ik wil het deze week dan ook graag hebben over twee boeken die mij de laatste weken hebben geïnspireerd: Tolstoj’s meesterwerk Oorlog en vrede *), en het minder bekende Geschichte eines Deutschen van Sebastian Haffner **). Om met het laatste boek te beginnen, dit is een verslag van het leven in Duitsland in de periode van 1914 tot 1933. Haffner woonde en studeerde in Berlijn, waar hij de opkomst van de Nazi’s van dichtbij meemaakte. In 1938 emigreerde hij naar Engeland waar hij, nog voordat de Tweede Wereldoorlog begon, zijn herinneringen aan deze jaren opschreef. De manier waarop hij de dagelijkse toenemende Nazi-onderdrukking beschrijft, is beklemmend maar zeker voor ons, in deze verwarrende en gevaarlijke tijden, heel waardevol. Haffner laat ons zien hoe de maatschappij langzaam, in hele kleine stapjes doorlopend verandert, tot er op een gegeven moment geen weg terug meer is. Zo’n 90 jaar voordat Haffner zijn ervaringen over de machtsovername door de Nazi’s documenteerde, schreef Tolstoj al over dit fenomeen. Volgens Tolstoj verloopt de beweging van de mensheid, die voortvloeit uit ontelbare wilsuitingen, niet schoksgewijs maar continu. Geschiedkunde neemt eenheden uit de geschiedenis, en probeert deze vervolgens te analyseren. Maar omdat de beweging nu juist continu is en elke eenheid willekeurig is gekozen, kan iedere historische conclusie worden betwist door het kiezen van een andere eenheid.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.