De politiek in Kroatië is verlamd geraakt door een persoonlijk conflict tussen president Milanovic en premier Plenkovic. Twee weken geleden riep de president het parlement bijeen vanwege een hoogoplopend conflict bij de rechterlijke macht. Een actie zonder enig precedent in Kroatië. Maar Milanovic heeft in zijn constitutionele bevoegdheden een uitweg gevonden. Als de regering nalatig is doe ik het wel, was zijn verklaring. Parlementsvoorzitter Gordan Jandrokovic van de regerende centrumrechtse HDZ zei dat Milanovic handelde in opdracht van zijn partij, de sociaaldemocraten, die in de oppositie zitten. De oppositie is te zwak om zelf in actie te komen, dus hebben ze hun partijgenoot-president te hulp geroepen, meent Jandrokovic. Premier Plenkovic zei dat het parlement van alles kan bespreken maar dat de oplossing van het conflict met de rechters een zaak is van de regering. Het is de zoveelste aanvaring tussen hem en de president. Eerder bekritiseerde Milanovic de steun van de Kroatische regering aan Oekraïne en dreigde hij een blokkade op te werpen voor het NAVO-lidmaatschap van Finland en Zweden. Milanovic, die eerder ook premier was, is volgens sommigen in rechts vaarwater terechtgekomen. Je zou hem kunnen vergelijken met Milos Zeman, de vorige president van de Tsjechische republiek, eveneens van oorsprong socaaldemocraat, die tot zijn aftreden begin dit jaar ook een geheel eigen koers heeft gevaren.
Grassrootsbeweging in het bestuur
De burgemeester van Zagreb Tomislav Tomašević is van een ander kaliber. Hij is voortgekomen uit een grassrootsbeweging in de Kroatische hoofdstad tegen de verbouwing van het centrum à la het Utrechtse Hoog Catharijne. Met zijn partij Zagreb je NAŠ! (Zagreb is van ons) voerde hij sinds 2017 oppositie tegen de vorige burgemeester, de populist Milan Bandic. Hij kwam in 2020 nieuw in het Kroatische parlement en werd daar feitelijk leider van een groen-linkse coalitie van zes groeperingen. In 2021 versloeg hij bij de burgemeestersverkiezingen in Zagreb de extreemrechtse kandidaat Miroslav Škoro met 64% van de stemmen. Zijn groenlinkse coalitie is in de Zagrebse Gemeenteraad de grootste met 19 van de 47 zetels. Dit voorjaar veranderde de groenlinkse fractie in het parlement haar naam in Možemo! (Wij kunnen!). Dat moet gezien worden als een eerste stap naar de vorming van een nieuwe partij.
Sommigen vrezen dat een nationale partij zal leiden tot een verlies van de oorspronkelijke basisdemocratische instelling van de beweging. We kennen het voorbeeld van het Spaanse Podemos. Lokaal is een participatieve democratie beter te realiseren. Al heeft Tomašević inmiddels ook wel ontdekt dat aan het roer zitten iets anders vraagt dan wat hij in de oppositie gewend was. In de Gemeenteraad kan hij op steun rekenen, in het ambtelijk apparaat zitten nog door de oude politiek benoemde diensthoofden die hij niet zomaar kan ontslaan. "De stad was er qua bestuur erg slecht aan toe", beweerde Tomašević. "Toen we in functie kwamen, konden we de maandelijkse salarissen voor het stadsbestuur en de werknemers niet betalen omdat er simpelweg geen geld op de rekening stond", zei hij.'s voorganger Milan Bandic heeft 20 jaar besteed aan het opbouwen en behouden van zijn macht door contracten toe te kennen en vrienden op invloedrijke posities te benoemen. Kroatië scoort slecht in de Corruption Perceptions Index 2022 van Transparency International. 'De stad was er qua bestuur erg slecht aan toe', zegt Tomašević. 'Toen we in functie kwamen, konden we de maandelijkse salarissen voor het stadsbestuur en de werknemers niet betalen omdat er simpelweg geen geld op de rekening stond'. In de loop van 2022 is er enige stabiliteit in de financiën gekomen. Participatie van burgers in de lokale politiek, moet Tomašević toegeven, is nog wel een uitdaging. Het gemeentebestuur heeft inmiddels kandidaten opgeroepen voor de vervulling van functies in schoolbesturen. Ook zijn er plannen voor de invoering van wijkbudgetten.
Geschiedenis
In de Balkanlanden is geschiedenis nog altijd dominant in de politiek. Wat dat betreft wijkt Tomašević ook af van de verhalen van zijn voorgangers. Hij onthulde een gedenkteken voor de slachtoffers van de Holocaust dat de rol van het fascistische Ustaša-regime erkent - nog steeds een delicate kwestie in Kroatië waar het fascisme nieuw leven in wordt geblazen. Hij was de eerste Kroatische politicus die de herdenking bijwoonde voor een Servische familie die tijdens de onafhankelijkheidsoorlog in Zagreb is omgekomen. Hij was ook de eerste burgemeester die de Zagreb Pride bijwoonde. 'Ze zijn een eiland van gezond verstand in een grote zee van corruptie en rechtse gemeenheid, en voor alles wat ze doen, dat als illegaal kan worden beschouwd, zullen ze voor de rechter worden gedaagd' zegt de oorspronkelijk Britse socioloog Paul Stubbs die verbonden is aan Zagreb je NAŠ! .
De beweging kan daarnaast te maken krijgen met aanvallen op de persvrijheid, meent de Kroatische Journalisten Bond naar aanleiding van een nieuw wetsvoorstel voor regulering van de media. Een teken aan de wand is dat ook Kroatië meewerkt aan verzwakking van de anti-SLAPP wetgeving waarvoor de Europese Commissie voorstellen heeft gedaan. Een paar jaar geleden gingen honderden journalisten de straat op om te protesteren tegen de vele rechtszaken tegen hen die duidelijk bedoeld waren om de pers het zwijgen op te leggen over milieucriminaliteit en andere misdaden.
De geschiedenis van de groene beweging in de Balkanlanden is er een van splinters, interne conflicten en afsplitsingen. Als de fuserende groenlinkse partijen in Kroatië het volhouden in Možemo! kunnen ze een voorbeeld zijn voor gelijkgezinden in andere Balkanlanden. Dan zou er misschien nog eens afgerekend kunnen worden met de oude politiek van Milanovic en zijn soort.
