Dat de samenleving bestaat uit verschillende sociale groepen, is niets nieuws. We omringen ons graag met mensen die op ons lijken omdat dat comfortabel voelt. Maar wat brengt het je om toch uit je bubbel te stappen? Een artikel van Inge Engel.
Als je de media mag geloven is Nederland verdeelder dan ooit. "Nederland segregeert en verbubbelt" kopte NRC vorig jaar. Hoog tijd om hier met wetenschappers over in gesprek te gaan.
Langzaam druppelen de gasten De Hondekop binnen met als doel om uit hun bubbel te breken. Vanavond staat in het teken van lekker eten, een goed gesprek en een dosis wetenschap: deze drie ingrediënten komen samen tijdens onze Dialoog Diners. Sommige mensen komen alleen, anderen hebben iemand meegenomen die zelf niet zo snel deze plek zou bezoeken, en weer anderen komen met hun vertrouwde groepje vrienden of collega's. Het belooft een enerverende avond te worden want de gasten vinden op de tafels gesprekskaartjes die helpen het gesprek te faciliteren en bovendien aanzetten tot denken: “Onze sociale identiteit komt tot stand door deel uit te maken van verschillende groepen. Welke groepen maken wie jij bent?”
Deze vraag blijkt nog niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Want je kan student, activist, basketballer of schilder zijn, maar hoe bepalend is dat voor jouw identiteit? Daar wisselen de antwoorden, maar duidelijk is dat de mensen met wie wij een groep vormen vaak dezelfde normen en waarden hebben. Met andere woorden: we leven in sociale bubbels met ongeschreven regels.
Je bubbel is comfortabel, maar ook beperkend
Tijdens het voorgerecht moeten de gasten meteen uit hun bubbel, want de één krijgt een bord met slechts sla en de ander met ceviche van tomaat en tijgermelk. Samen met een (soms onbekende) tafelgenoot moeten ze de borden samenstellen tot één gerecht. Nadat het ijs aan tafel is gebroken vertelt sociaal psycholoog dr. Marieke Vermue (Universiteit Utrecht) hoe het kan dat we ons zo graag omringen met mensen die op ons lijken.
“Mensen voelen een fundamentele basisbehoefte om ergens bij te horen. Deze behoefte vervul je door deel te nemen aan een groep want dat biedt je zekerheid, veiligheid, erkenning en soms zelfs betekenis,” vertelt Marieke. De sociale identiteitstheorie stelt dat deze groepen jouw sociale identiteit vormen: een deel van je zelfbeeld wordt bepaald door de groepen om je heen. Afhankelijk van de context kan een van deze groepsidentiteiten meer actief worden. Een gast in het publiek herkent dit zelf ook en geeft aan dat hij zich juist Nederlander voelt wanneer hij op vakantie in Griekenland is.
De groepen waartoe je behoort maken dus wie jij bent, maar wat zorgt ervoor dat we ons veiliger voelen bij mensen die op ons lijken? In je eigen bubbel is alles relatief rooskleurig en zelden ongemakkelijk. Je weet precies om welke politieke grappen je vrienden zullen lachen en iets wat de buitenwereld als ordinair zou zien vindt jouw bubbel brat! Je hoeft dus minder op je hoede te zijn, omdat je weet wat je kunt verwachten.
Toch juicht Marieke het mensen toe om uit hun bubbel te stappen: “Het risico dat op de loer ligt wanneer je heel erg in je eigen bubbel zit, is dat het je blik op de werkelijkheid vertekent.” Als je alleen maar in een welvarende bubbel leeft, wordt het lastiger om voor te stellen dat sommige mensen, die bijvoorbeeld minder welvarend zijn, andere keuzes maken in het leven. Daarom is het belangrijk om je bewust te zijn van je eigen kader, om zo begrip voor andere groepen op te brengen.
De grenzen van je bubbel zijn minder hard dan je denkt
Want samen vorm je de samenleving. Uit een onderzoek van SCP komt naar voren dat veel mensen in Nederland zich zorgen maken om polarisatie. Op sociale media en in kranten wordt hier vaak over gesproken en hierdoor denkt zelfs driekwart van de mensen dat de polarisatie toeneemt. Wetenschap laat iets heel anders zien: mensen denken over veel onderwerpen nog steeds hetzelfde. Is Nederland echt zo gepolariseerd? “Het is belangrijk om hier onderscheid te maken tussen twee soorten polarisatie. We spreken van ideologische polarisatie wanneer tegenstellingen tussen politieke opvattingen extremer worden”, vertelt socioloog en politicoloog dr. Jona de Jong (Universiteit Utrecht). Hierbij kun je denken aan thema’s als migratie en integratie. Hoewel het debat in Nederland op deze thema’s is verhard, zien we eigenlijk niet echt dat ideologische polarisatie is toegenomen.
"Wil je uit je bubbel breken? Probeer dan groepen te vinden die niet homogeen zijn op het gebied van politiek."
Affectieve polarisatie gaat over de gevoelens richting de andere groep: ook wel de wederzijdse afkeer tussen aanhangers van verschillende politieke stromingen. De Jong ziet dat mensen weliswaar sterke negatieve emoties richting de ‘abstracte’ andere groep hebben, maar dat wanneer dit concreet een buurman of collega betreft dit eigenlijk wel meevalt: “In bijvoorbeeld Amerika kunnen Republikeinen en Democraten echt niet aan elkaar zien welke politieke voorkeur ze hebben. Wat je wel ziet is dat iemand ook van voetbal houdt of naar de kerk gaat. Politieke voorkeur wordt dan snel minder belangrijk omdat je ook andere overeenkomsten hebt waar je over kunt praten,” verklaart hij. Het wordt pas problematisch als mensen zich volledig identificeren met hun politieke groepsidentiteit.
Dit is ook het handelsperspectief dat de twee sprekers meegeven aan het publiek aan het eind van de avond. Wil je uit je bubbel breken? Probeer dan groepen te vinden die niet homogeen zijn op het gebied van politiek. Zoals een muziekschool of een sportclub. Op deze manier ontmoet je mensen met andere achtergronden, terwijl je wel een gezamenlijke hobby deelt en gebaseerd daarop een band kan opbouwen. Want, zo concluderen ook deze sprekers: er is altijd meer dat ons verbindt dan dat ons van elkaar scheidt.
Dit artikel verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.
