Moderne slavernij in Sudan

ACHTERGROND - De VPRO zendt sinds afgelopen weekend een nieuwe serie O’Hanlons Helden uit, waarin avonturier Redmond O’Hanlon in de voetsporen treedt van zijn 19e-eeuwse helden. Samen met VPRO Grenzeloos maakte Sargasso een multimediaal achtergrondverhaal bij aflevering 2, die focust op moderne slavernij in Sudan.De gekleurde blokken zijn als audiofragment te beluisteren.

De Haagse dames Tinne reisden in de 19e eeuw van Egypte naar Sudan. Tijdens hun tocht ontdekten Alexandrine, haar moeder en hun gevolg dat er een grootse slavenmarkt bestond in Sudan. Ze kochten er zelf tientallen.

In het tweede deel van zijn achtdelige serie reist Redmond O’Hanlon in hun voetsporen door die regio. Hij spreekt met Sudanezen die als slaaf in het noorden hebben gewerkt en bezoekt het gebied waar destijds de meeste slaven werden geronseld: het zuiden. De inwoners uit het zuiden werden door nota bene hun eigen (Arabische) landgenoten uit het noorden als slaaf verkocht aan bijvoorbeeld Egyptenaren, de Nubiërs, Berbers en Arabieren. Volgens Sudan-kenner Nico Plooijer van IKV-Pax Christi zijn de verhoudingen tussen beide bevolkingsgroepen altijd ongelijk geweest waardoor zoiets als slavernij ook zo lang straffeloos kon doorgaan in Sudan.

Een belangrijk element is racisme. Tijdens eerdere overheersingen van Egyptenaren werd Zuid-Sudan gebruikt als wingewest voor ivoor en slaven. Je hebt veel mensen in het noorden die naar donkere mensen kijken als slaven. Ze werden niet gezien als gelijkwaardig en zelf voelen ze zich ook tweederangsburgers. Ik denk dat het een heel belangrijke reden is geweest dat zoveel mensen voor de onafhankelijkheid van Zuid-Sudan hebben gekozen.

Volgens Plooijer is het niet duidelijk of de slavernij nog steeds plaats vindt.

Het heeft zonder twijfel gespeeld in Zuid-Sudan en daarna hebben ze het heel slinks veranderd in ontvoering. En daarna is het veel duisterder geworden. Je gaat mensen inzetten in de landbouw of je dwingt mensen te komen naar een bepaalde plek zodat ze niet anders kunnen dan voor een zeer mager loontje heel hard te werken. Is dat nog slavernij? Het is in ieder geval heel fout.

Moderne slavernij

Medio jaren ’90 komen mensenrechtenorganisaties voor het eerst met rapporten over moderne slavernij in Sudan. Volgens de internationale Anti-Slavernij organisatie (ASI) zijn er in de periode van 1986 tot 2002 meer dan 14.000 mannen, vrouwen en kinderen ontvoerd en gedwongen tot slavernij. Dat gebeurde met name tijdens de Tweede Sudanese Burgeroorlog. Zowel de door de regering gesteunde milities als de rebellen, geleid door SPLA, maakten zich er schuldig aan. Volgens Plooijer was het doel vooral angst zaaien.

Khartoum liet milities Zuid-Soedan in gaan onder het mom van de oorlog en zij ontvoerden mensen. Het idee dat die mensen konden komen om je te ontvoeren had een enorm impact op de veiligheid van de mensen op de grond. Het is ook een instrument van terreur.

Na het eindigen van de tweede burgeroorlog, in 2005, stopt ook de grote slavenhandel.

50 dollar voor een slaaf

Al die tijd heeft de door Arabieren geleide regering in Khartoem nooit officieel toegegeven dat slavernij heeft bestaan binnen hun landsgrenzen. Wel richtte het in 1999 een speciale commissie op die er voor moest zorgen dat vrouwen en kinderen die waren ‘ontvoerd’ terug konden keren naar hun woonplaats. Toen een jaar na oprichting het programma werd afgesloten, waren er naar schatting zo’n vierduizend kinderen en vrouwen terug in Zuid-Sudan.

Het zijn vooral Amerikaanse, christelijke hulporganisaties die er veel werk van hebben gemaakt om de zuiderlingen, vaak ook christenen, vrij te kopen van hun slavendrijvers, moslims. Volgens Plooijer zat daar een keerzijde aan.

Ooggetuigenverhalen

In 2011 tekende CNN-verslaggever David McKenzie ooggetuigenverhalen op in zijn verslag ‘Slavery in Sudan alive and well’. Zuid-Sudanezen vertellen hem hoe het was een slaaf te zijn, wat hen werd aangedaan. Sommigen waren 25 jaar lang slaaf. Ze vertellen hem dat ze gedwongen werden zich te bekeren tot de islam en dat ze een passende naam kregen dat bij dat geloof paste. Een van hen toont haar wang, een litteken in de vorm van een kruis. Het is bewijs dat ze slaaf was. Op de vraag hoe zij zich voelden als slaaf, zegt een van hen tegen McKenzie: ’Je voelt niet meer dat je een mens bent, dat je echt leeft.’

Sudan in twee landen verdeeld

In juli 2011 werd Sudan in twee landen verdeeld: het noorden werd Sudan, het zuiden Zuid-Sudan. Maar daarmee zijn de verhoudingen tussen Noord- en Zuid-Sudanezen nog steeds niet gelijk, aldus Plooijer.

Khartoum heeft alle belang om als noorden over het zuiden te heersen. Ze proberen Zuid-Sudan af te schilderen als een land dat zich niet zelf kon besturen, dat mensen daar niet in staat toe zouden zijn.

Volgens Plooijer is het ook wel waar dat er in het noorden meer ontwikkelde mensen wonen. Dat heeft volgens hem alles te maken met de Britten.

Tijdens de koloniale tijd, toen de Britten de baas waren, hebben ze de Arabische groepen beter van onderwijs voorzien dan de Zuid-Sudanese bevolking. Eigenlijk waren het toen al twee landen. Arabieren werden meer op posities van macht gezet. Zuid-Sudan was zeer onderontwikkeld. Er waren ontzettend weinig scholen, nog steeds. Op posten van enig politiek belang werden vaak ook geen Zuid-Sudanezen geplaatst.

Mauritanië meeste moderne slaven

De slavernij is in Sudan nog steeds niet helemaal verdwenen. Slaven werken vooral in de landbouw, op het platteland of als hulpje in de huishouding. Ze zijn niet meer, zoals ten tijde van de dames Tinne, vastgebonden aan elkaar via een ketting. Onduidelijk is of ze, zoals de slachtoffers zelf vertellen aan O’Hanlon of CNN-verslaggever McKenzie, misbruikt of mishandeld worden.

De laatste global slavery index (GSI) van afgelopen maand bevestigt dat moderne slavernij nog altijd bestaat. Sudan (pagina 17) prijkt daar als 22e op de lijst, tussen Cameroen en DR Congo. De eerste twintig landen zijn uitsluitend voornamelijk Afrikaans en Zuid-Aziatisch. In Sudan zouden volgens deze gegevens nog steeds tussen de 250-280 duizend mensen vast zitten als slaaf. Zuid-Sudan is in het onderzoek niet meegenomen.

De definitie van slavernij is volgens de GSI:

Slavery is the possession and control of a person in such a way as to significantly deprive that person of his or her individual liberty, with the intent of exploiting that person through their use, management, profit, transfer or disposal. Usually this exercise will be achieved through means such as violence or threats of violence, deception and/or coercion.

Boven aan de lijst prijkt Mauritanië, het land dat officieel als laatste in 1981 de slavernij verbood. 151 duizend mensen, bijna vier procent van de bevolking, zijn volgens de anti-slavernij organisatie Walk Free Foundation die jaarlijks de lijst opstelt vermoedelijk slaaf. The New York Times besteedt er aandacht aan. Een jaar eerder al, in 2012, maakte CNN een documentaire over slavernij in Mauritanië.

Het is de vraag of de dames Tinne door hadden wat de impact van de slavernij in dit land was en ze hadden waarschijnlijk nooit kunnen vermoeden dat dit tot op de dag van vandaag zou voortduren.

In samenwerking met VPRO Grenzeloos/Ellen van Dalen.