ACHTERGROND - In alle reisgidsen voor het Midden Oosten is te lezen dat de moderne westerse toerist daar beter niet zegt dat hij atheïst is, als hij naar zijn religie gevraagd wordt – aldaar een hele gewone vraag. Dat wordt in die regio niet echt goed begrepen. Althans: het komt daar over alsof hier iemand – gevraagd naar zijn politieke overtuiging – zou antwoorden: ‘nationaal socialist’. Ik ken een atheïst die zich voor dit doel identificeert als Boeddhist.
De redenering die achter dat idee zit, is niet geheel gespeend van enige logica. De God die mensen uit het Midden Oosten doorgaans voor ogen staat, is een type bij wie ‘s mensens misdaden niet onopgemerkt blijven, of erger. Die wetenschap, zo wordt vaak gedacht, houd de mens bij de les. Uiteindelijk is een vorm van vergelding noodzakelijk om ervoor te zorgen dat mensen zich ook blijven gedragen in situaties waarin hen dat geen voordeel, of zelfs nadeel bezorgt. Wie niet op enigerlei wijze in zo’n soort vergelding gelooft, heeft als puntje bij paaltje komt geen reden om zich te gedragen.
Helaas voor deze theorie zijn er in de echte praktijk mensen die niet in welke vorm van vergelding dan ook geloven en zich toch gedragen. Ik heb seculieren wel eens horen uitleggen hoe dat kan en de redenen die daarbij werden gedebiteerd waren alle van een zeer praktische tot zeer nobele aard. Het ziet ernaar uit dat het verband tussen geloof in een rechtvaardige tot wraakzuchtige God en fatsoen dus niet zo sterk is als in het Midden Oosten wordt geloofd.
Of toch wel? Ik blogde al eerder over het recente onderzoek naar kerkelijkheid van het Sociaal Cultureel Planbureau. Dat kwam in het nieuws omdat het geloof in de hel kennelijk weer terug is en dat werd opmerkelijk geacht. Maar er staan dingen in die veel opmerkelijker zijn dan dat. Zo is het al langer bekend dat mensen die kerkelijk zijn, gemiddeld genomen iets meer maatschappelijke betrokkenheid vertonen dan seculieren. Het SCP komt op dit punt echter tot een kwantificering van dat gegeven dat ronduit schokkend is.
Het percentage vrijwilligers onder de regelmatige kerkgangers bedraagt door de jaren heen meer dan het tweevoudige van dat onder de buitenkerkelijken en mensen die nooit een kerk bezoeken. Dat verschil blijft groot, ook als gecontroleerd wordt voor een breed scala aan kenmerken die in de literatuur vaak genoemd worden als correlaten van het al dan niet doen van vrijwilligerswerk. En kerkgangers zijn niet alleen oververtegenwoordigd bij godsdienstig gericht vrijwilligerswerk, maar ook bij seculier vrijwilligerswerk dat niet gerelateerd is aan een kerkelijke gemeenschap.
Toch heb ik een probleem met dit op zichzelf voor seculieren nogal beschamende resultaat. Wat ik namelijk aan seculieren ken, atheïsten incluis, past beslist niet in dit beeld. Ik bezondig me nu aan een ad-hoc hypothese, maar ik denk dat het SCP een belangrijk onderscheid niet heeft gemaakt. Statistisch is bekend dat secularisme sterk en positief gecorreleerd is met welvaart en onderwijs. Wie minder zorgen heeft, heeft minder behoefte aan het bovennatuurlijke.
Veel mensen die niet zoveel zorgen hebben, zal het geloof dus een zorg zijn, die luxe kunnen ze zich permitteren. Dat is echter een vorm van secularisme uit onverschilligheid en ik kan me goed voorstellen dat die onverschilligheid wat makkelijker leidt tot een lagere maatschappelijke betrokkenheid.
De mensen die ik ken, bevinden zich echter in een nogal beperkte groep van – meestal academisch – opgeleide lieden die doorgaans goed hebben nagedacht over alles wat ze menen en vinden. Wie in deze groep seculier is of gelovig, wéét waarom hij dat is en kan zich in discussies over het onderwerp prima staande houden tegenover andersdenkenden. Alleen al het feit dat ze hebben nagedacht over hun ideeën, maakt ze eindeloos meer betrokken dan ‘de onverschilligen’.
Het wordt bij een volgend onderzoek lastig om onderscheid te maken tussen zij die onverschillig zijn en zij die nadenken (want dat hoeven natuurlijk niet per se alleen hoogopgeleiden te zijn), maar als het lukt, dan denk ik dat zal blijken dat het met de maatschappelijke betrokkenheid van veel seculieren nog wel meevalt.
Reacties (10)
Misschien is de maatschappelijke betrokkenheid van kerkgangers meer een soort groepsdruk (je kunt geen nee zeggen als “iedereen” om je heen al meedoet) en laten we eerlijk zijn dat veel “maatschappelijke betrokkenheid” vooral gericht is op bekering, een beetje zoals Mitt Romney opschepte dat ie miljoenen aan goede doelen geeft, waar dat goede doel de mormoonse kerk is. Al zullen vast heel veel mensen die niet geloven inderdaad gewoon mensen zijn die het te goed hebben om ooit over dat soort dingen te hebben nagedacht.
P.S. in het Midden-Oosten beter kun je beter zeggen dat je christen bent dan boeddhist. Het christendom is een religie “van het boek”, vaak worden andere religies dan die van het boek niet eens erkend of kunnen mensen zich er niets bij voorstellen, en omdat men in de regio tegenwoordig een hekel aan Joden heeft is christen zijn het minst erge dat je kunt zijn als je geen moslim bent, soms zelf minder erg dan tot de “verkeerde” groep moslims behoren. Je valt ook minder snel door de mand.
Maar doen ze ook net zo veel vrijwilligerswerk als gelovigen?
“In alle reisgidsen voor het Midden Oosten is te lezen dat de moderne westerse toerist daar beter niet zegt dat hij atheïst is, als hij naar zijn religie gevraagd wordt”
Ik denk dat een beetje moderne mens die streken mijdt als de pest. Je hebt er niets te zoeken. De tijd dat er beschaving aanwezig was is voorbij, de tijd dat er weer beschaving is is ver weg.
Een beetje beschaafd mens heeft buiten Europa niets te zoeken. En ook binnen Europa wordt het zoeken met een kaarsje.
Ik vind het vooral schokkend en betreurenswaardig dat we anno 2000 na Christus überhaupt nog zitten te zaniken over geloof in bovennatuurlijke machten en krachten.
De kosmos is groots en onbegrijpelijk. Een mooie overweging tot bescheidenheid, zou je zo denken. Want wat stellen we nou eigenlijk voor hier met ons allen op deze klomp aarde die door een onafzienbaar heelal scheert? Maar in plaats daarvan maken we onszelf weer heel belangrijk en uitverkoren en betwisten baardmannen, kaalkoppen, celibatairen en wat er verder nog aan archaïsche dogmatici rondscharrelt elkaar het primaat van de enige en echte god.
@4: Je vergeet te melden: hierbij gefaciliteerd door het naïeve / de opportunistische linksmens.
@5: je obsessie met de linksmens deel ik niet en slaat m.i. ook nergens op in dit kader. De meeste verstokte gelovigen zijn trouwens nogal conservatief en bovenal rechts.
Religie maakt nog steeds meer kapot dan je lief is.
@4
Traditionele Abrahamitische gelovigen zijn overwegend conservatief anno 2014 in Nederland, maar bevrijdingstheologie in Zuid-Amerika en de populariteit van Boeddhisme, “ietsisme” en animistische geloven onder progressieve mensen laten zien dat geloof niet inherent iets conservatiefs is.
Het nodig hebben van “een” geloof (wat geen Abrahamitisch geloof of zelfs maar een georganiseerd geloof) is trouwens geen keuze, je hebt die noodzaak of je hebt hem niet en gemiddeld is het bestaan van geloof iets positiefs voor mensen omdat het zeer sterk beschermt tegen depressie (bij mensen die het nodig hebben, maar dat is waarschijnlijk de meerderheid van de wereldbevolking).
Waarom zo een focus op het bovennatuurlijke? Kerken kweken gewoon gemeenschapszin. Dat is een van de goede kanten van kerken. Onder de seculieren zijn de rechtsdragende egoïsten oververtegenwoordigd. Zij zijn minder maatschappelijk betrokken om die reden, niet omdat ze al dan niet kerkelijk zijn.
@6: #5 is gewoon extreem rechts opportunistisch getrol.
@1 ‘Misschien is de maatschappelijke betrokkenheid van kerkgangers meer een soort groepsdruk (je kunt geen nee zeggen als “iedereen” om je heen al meedoet) (…)’
Of facilitatie. Als je niet afkerig staat van vrijwilligerswerk, rol je er makkelijker in als je kerkgenoot vraagt of je komende zaterdag misschien koffie wil schenken op de ouderenmiddag dan als je zelf op zoek moet gaan naar een goed doel, je die organisatie moet leren kennen, zij niet meteen weten waar je goed in bent, etc etc.
In mijn ervaring zijn veel christenen ook ronduit aardige mensen die nieuwe mensen graag bij hun groep, hun activiteiten, hun gesprekken betrekken. Natuurlijk is dat deels in de hoop dat je hun religieuze overtuiging zult gaan delen, maar naar mijn idee ook uit overtuiging dat dat de juiste manier is om mensen te behandelen, plus dat ze zelf gelukkiger zijn geworden van hun geloof en daarom de ruimte hebben aardig voor anderen te zijn.
(En natuurlijk, er zijn tegelijk allerlei christenen en andere gelovigen die elkaar uit naam van datzelfde geloof allerlei vreselijks aandoen. Bovenstaande is niet bedoeld om die dingen goed te praten of toe te dekken.)