Olifant in kunst-porseleinkast

Afgelopen zaterdag stond de [url=http://vredevanutrecht.com]Belle van Zuylenlezing[/url] in de NRC, gehouden door Jeanette Winterson met als titel [i]De beker, het mes, de jas en de remedie[/i]. Kort gezegd komt het erop neer dat je volgens haar kunst als tegengif tegen de post-moderne, post-parlementaire samenleving kan zien. Dat onderbouwt ze met drie metaforen; kunst als respectievelijk een beker, een mes en een jas. Nu de uitgebreide uitleg en enige kritiek.

[b]De Beker[/b] Allereerst stelt ze dat kunst een beker is omdat het “de stromende vloeistof die het leven is kan bevatten (…) kunst werkt aan dit verhaal, het verhaal van jou en van mij, dat een vorm verschaft aan onze ervaringen, die voor ons bewaart, en een manier ontwikkelt om het wervelende, vaak vluchtige karakter van onze emoties vast te houden.” OK. Maar wat ze ermee bedoelt is dit:

Pulpteevee, Disney, de X-factor, Dan Brown en Posh Spice, soap’s, ‘celebrity torture shows’, dat is wat de mensen willen, dat is democratisch ? zo krijgen we te horen. Tja, maar hoe weten de mensen wat ze willen als ze geen keus hebben? Ons onderwijssysteem en onze media doen niets om de mensen te laten zien wat kunst werkelijk is, waarom het belangrijk is, en waarom ze het zouden moeten willen. Wat wij ‘popular culture’ noemen is nep ? en wordt ons opgedrongen door mensen die op ons geld uit zijn.

Waarom denkt ze dat mensen iets anders willen? De gemiddelde burger wil toch gewoon z’n negen-tot-vijf, een Opel Astra voor de deur, twee of drie kinderen en een lieve man/vrouw. Om af en toe iets te voelen gaat hij/zij in een achtbaan zitten of leeft mee met de kandidaten van Idols. JP is niet voor niets premier. En dan ook nog op hoge toon beweren:

Het feit dat kunst, echte kunst, meer en meer alleen is weggelegd voor de beter gesitueerden en de hoger opgeleiden, is een schande.

En waarom denkt ze dat kunst een alleenrecht op die bekerfunctie heeft? Voor mij heeft sport die. Of het lezen van kranten, blogs en (populair) wetenschappelijke literatuur. Dat geeft mij een bewustwording van mijzelf in mijn lichaam, in mijn belevingswereld, die belevingswereld in de wereld en de wereld in het universum.

[b]Het Mes[/b] Maar uiteraard moet kunst niet alleen gebruikt worden om de ware identiteit vast te houden, de bedreiging van die identiteit moet ook bestreden worden met kunst als mes:

Nu wil ik nadenken over kunst als een scherp gewette tegenaanval tegen de echte gevaren van het informatietijdperk waarin wij leven.

…om vervolgens te gaan fulmineren tegen de informatie-overload en des-informatie. Tot aan de ‘war on terror’ en Irak aan toe, iets wat in de NRC is weggelaten.

[b]De Jas[/b] Tot slot vindt ze dat kunst beschermt tegen de straffe wind die op ons afgevlakte (media)landschap heerst:

Onze relatie met kunst is zoiets als het naaien van je eigen jas, bladzijde voor bladzijde, scène voor scène, tot we iets kunnen dragen dat we van onszelf kunnen noemen, dat niet kan worden afgenomen.

Dit illustreert ze aan de hand van een voorbeeld uit haar eigen jeugd waarin haar stiefmoeder al haar boeken verbrandt omdat alleen de Bijbel in huis is toegestaan. Winterson meent dat dat niets uitmaakte omdat ze door het lezen van de boeken ze haar ‘jas’ al gevormd had. Hierbij gaat ze eraan voorbij dat ze al iets in zich had wat haar deed besluiten om die boeken al in huis te halen voordat ze aan het lezen sloeg: Het was eerder de ratio die haar deed besluiten dat het lezen van alleen de Bijbel onzinnig is. Maar de boeken die verbrand werden zullen vast niet [i]Principia[/i] of [i]On the Origin of Species[/i] zijn, want ‘de wetenschap’ is in haar ogen arrogant.

[b]De Windmolen[/b] Begrijp me niet verkeerd: ik ben het met haar eens dat het aanbod aan media en cultuur behoorlijk oppervlakkig is en ik waardeer kunst zeer. Om te geraakt te worden, om een spiegel voorgehouden te krijgen of gewoon omdat het mooi kan zijn. Maar ik ontleen de functies die Winterson aan kunst toedicht vooral aan andere zaken zoals sport, filosofie en reizen. En aan lagere vormen van kunst, door haar aangeduid als ‘popular culture’, zoals moderne dansmuziek en films ontleen ik veel plezier. Haar onvermogen om met de (duistere zijde van de) moderne maatschappij om te gaan lijkt me eerder een probleem van haarzelf dan een noodzaak om er tegen te ageren. Bij het lezen van haar betoog moest ik dan ook meer aan de metaforen ‘windmolens najagen’ en ‘dinosauriërs’ denken dan aan ‘beker’, ‘mes’ of ‘jas’. Ergens halverwege breekt Winterson ook nog een lans voor poëzie. Daarom kan ik haar de Engelse dichter Murray Lachlan Young aanbevelen. Vooral zijn gedichten [url=http://www.murraylachlanyoung.com/images/sound/Vice%20&%Verse/10%20The%20Life%20&%20Death%20Of%20Art.mp3][i]The Life & Death Of Art[/i][/url], [url=http://www.murraylachlanyoung.com/images/sound/Vice%20&%20Verse/06%20Simply%20Everyons%20Taking%20Cocaine.mp3][i]Simply Everyone’s Taking Cocaine[/i][/url] en [url=http://www.murraylachlanyoung.com/images/sound/Vice%20&%20Verse/01%20Casual%20Sex.mp3][i]Casual Sex[/i][/url]. Het zal geheel aan haar besteed zijn.

Maar hoe denkt u over ‘kunst’. Wat doet het met u? Is het voor u ook Heracles’ leeuwenvacht terwijl u tegen de veelkoppige Hydra die ‘vervlakkig’ heet vecht? Of uw zwaard? Of de beker waaruit u uw ziel behoudt en het ’tegengif’ uit nuttigt? Of zegt kunst u meer over de kunstenaar dan het thema en vindt u dat kunst vooral ‘mooi aan de muur’ moet kunnen hangen?