Nieuwe armen

OPINIE - De regering wil dat we zelfredzamer worden. Maar in hoeverre kan dat, als we ons werk en inkomen niet in eigen handen hebben?

‘Je bent nooit meer dan drie loonstrookjes verwijderd van een gedwongen huisontruiming!’ Geldgoeroe Suze Orman kijkt streng naar het publiek van Oprah, terwijl ze geduldig haar financiële adviezen ontvouwt. Deze adviezen blijken waardevoller dan een nieuwe auto, maar dat wist het teleurgestelde publiek (‘Dammit, it’s not Oprah’s favorite things‘) toen nog niet.

Voor veel gezinnen in Nederland is zo’n huisontruiming inmiddels bittere realiteit. Terwijl aan de ene kant het nieuws naar buiten komt dat het aantal miljonairs in Nederland gelijk is gebleven, trekt aan de andere kant van de kloof de daklozenopvang aan de bel, omdat ze de enorme toestroom niet aan kunnen.

Op de bodem van de kloof bevindt zich een groeiende hoeveelheid leegstaande panden: woningen, kantoren en winkelcentra. Waarschijnlijk in handen van de eerste groep, de 92.000 huishoudens die gemiddeld 2.9 miljoen euro waard zijn. Ik zou zeggen: zoek elkaar op. De één een dak boven z’n hoofd, de ander goed karma. Iedereen wint. De inbrekers die ervan beschuldigd worden met de Quote 500 in hun jaszak het welgestelde deel van de regio Haaglanden leeg te plukken, moeten ook zoiets gedacht hebben. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Aangezien het deze heren vooral om zelfverrijking ging, kan ze geen Robin Hood syndroom verweten worden. Hopelijk brengt de nieuwe lijst niet een groepje andere inbrekers op slechte ideeën.

Niet genoeg werk

Terug naar het echte probleem: groeiende armoede in Nederland. Voedselbanken kunnen de vraag niet aan en het aantal dakloze gezinnen is sinds 2009 met eenderde gestegen. Traditionele daklozen kampen met psychiatrische of verslavingsproblematiek. De nieuwe groep zijn hele gezinnen, de zogeheten nieuwe sociaal economische daklozen. Gezinnen waarbij de kostwinnaar(s) werkeloos is geraakt, die de huur of hypotheek niet langer kunnen betalen, waarbij rekeningen zich opstapelen, waardoor ze uiteindelijk op straat komen te staan. Dit gebeurt niet 1-2-3 natuurlijk, maar vaak genoeg om honderden gezinnen te moeten weigeren, bij gebrek aan plek. Ook in het geval van dakloosheid geldt: voorkomen is beter dan genezen. Het kost veel meer geld om deze ontruimde en berooide gezinnen te moeten opvangen en vervolgens met een uitgebreid hulpverleningstraject weer op de rails te krijgen, dan om in een eerder stadium iets coulanter te zijn, zo legt de Federatie Opvang uit. Toch heb ik in het straatbeeld het aantal Direct-Ontruimen vrachtauto’s zien toenemen.

De kloof zal de komende tijd alleen maar toenemen. Met continu verlies van banen en werkgelegenheidsopties, zijn de toekomstperspectieven somber. Ga maar na: er zijn 510.000 werklozen (en dit aantal stijgt) en maar 123.000 openstaande vacatures (en dat aantal daalt). Bij Ford in Genk (Belgie) kwamen pas 4500 werknemers op straat te staan, hoewel een gemiddelde ontslagpremie van 77.000 euro de deurwaarders wel even buiten de deur zal houden. Bij pensioenuitvoerder APG verdwijnen 850 banen, veertig man bij Diergaarde Blijdorp, dertig bij het Stedelijk Museum, 300 bij Paypal, 90 bij BAM Rail, 150 bij Philips Healthcare, honderden bij de SNS bank. Ik kan zo nog wel even doorgaan, maar daarbij komen nog de ruim 4000 failliete bedrijven die samen ook voor 28.000 ontslagen zorgen.

De grenzen van zelfredzaamheid

Als het aan Owen Jones zou liggen, zouden we ons hier wel wat drukker om mogen maken. Owen Jones is geschiedkundige en auteur van het uhm.. politiek sociologisch monoloog “Chavs, the demonization of the working class”. Ik ben het niet altijd met hem eens (zo valt hij de makers van Little Britain aan over hun populaire, beeldvormende karakter Vicky Pollard. Komedie hoeft niet te lijden onder zoveel politieke correctheid), maar hij heeft wel een aantal punten. Zo stelt hij bijvoorbeeld dat de politiek het doet lijken alsof werklozen (en uitkeringstrekkers) gelijk staan aan criminelen, terwijl we net hebben gezien dat er helemaal niet genoeg banen zijn om iedereen aan het werk te krijgen. Hij stelt dat het verlies van de industriële sector na Thatcher en de huidige grote ontslagen enorme gevolgen hebben voor hele gemeenschappen en bijbehorende generaties. Zij lijken niet alleen hun werk, maar ook hun bestaansrecht te hebben verloren. De politieke redenering dat je zelf je eigen lot in handen hebt, klopt niet, als diezelfde politiek je je baan afneemt. Zelfredzaamheid strekt maar zo ver, als je je eigen werk en inkomen niet in de hand hebt. Ook in ‘Chavs’ wordt naar polarisatie verwezen, maar dan op de arbeidsmarkt. Supergoedbetaalde functies behorend bij machtsposities aan de bovenkant, heel veel slechtbetaalde, onzekere baantjes aan de onderkant en vrijwel niks ertussenin, ook wel de ‘zandloper’-economie genoemd (pag 152). Wikipedia verklaart zijn bevlogenheid over het onderwerp: Owen Jones is een vakbondsman.

Owen ziet politiek en educatie tot zijn grote frustratie als iets voor de middle class. Iets waar de working class geen geld voor (over) heeft, of er simpelweg niet tussen komt. Mogelijk gaat het in Nederland ook die kant op. Met de aankomende bezuinigingen van het nieuwe regeerakkoord is een goede opleiding hier straks ook alleen voor de ‘happy few’. De basisbeurs wordt vervangen door een lening en de OV-jaarkaart wordt afgeschaft. Dan kun je wel thuis blijven wonen en ernaast gaan werken, maar als je ook je ouders financieel moet ondersteunen, is het niet te doen. Het argument ‘je moet een opleiding gaan doen, dan heb je later tenminste een goede baan,’ houdt in de huidige economie allang geen steek meer. We zullen dus met betere redenen moeten komen om de jongeren van nu te motiveren de kenniseconomie te worden waar Nederland al zo lang van droomt. Of met een hele grote zak geld. Maar ja, beiden zijn schaars tegenwoordig en Oprah is gestopt met geld weggeven. Het echte lange termijn effect is nog lang niet in zicht.