De beroemdste Indonesische schrijver, Pramoedya Ananta Toer, schreef bijna tien jaar geleden een artikel over Max Havelaar met de titel ‘The Book That Killed Colonialism‘. Zijn redenering luidde dat deze Nederlandse roman uit 1860 de allereerste oproep was om onderdrukte volkeren in de kolonieen toegang tot onderwijs te geven. Dit leidde tot het begin van zelfbewustzijn onder de koloniale bevolking, en dit voerde dan uiteindelijk tot het einde van het kolonialisme, niet alleen in Indonesie, maar in heel de wereld.
Deze stelling is misschien wat gechargeerd, en Pramoedya slaagt er niet in hem hard te maken. Toch betekent het iets dat de belangrijkste schrijver van Indonesië een klassiek werk uit de Nederlandse literatuur zo’n enorme betekenis toeschrijft.
De roman van Multatuli, verschenen in 1860, is namelijk de eerste roman in zijn soort. Voor zover ik kan nagaan is er geen werk in de literatuur van andere traditionele koloniserende Europese mogendheden (Portugal, Spanje, Engeland, Frankrijk) van voor 1860 dat hiermee vergeleken kan worden. De ophef die het boek veroorzaakt heeft is wel eens vergeleken met die rondom de anti-slavernijroman Uncle Tom’s Cabin van Harriet Beecher-Stowe. Het verschil is natuurlijk dat Max Havelaar nog steeds deel uitmaakt van de canon van de Nederlandse literatuur.
De hedendaagse kritiek over Max Havelaar is natuurlijk dat het boek niet kritisch genoeg is over het Nederlandse kolonialisme. Dit is ook de reden dat in Indonesië het boek niet erg veel gelezen wordt. Het verwijt is onterecht: het kolonialisme was een complex fenomeen, met zowel positieve als negatieve uitwerkingen.
De Max Havelaar blijft, voor de progressief ingestelde Nederlander, een reden om trots op zijn land te zijn. Het bewijst namelijk dat een kritische bezinning op het handelen van het eigen land een fundamenteel onderdeel is van onze identiteit. En als we de lijn doortrekken naar het heden kunnen we constateren dat een dergelijk ‘ethische’ insteek, bijvoorbeeld ten aanzien van ontwikkelingshulp, een essentieel onderdeel van onze cultuur is.
Reacties (5)
Ik las het boek voor het eerst pas ongeveer een jaar geleden en ik was verrast over hoe ontzettend goed leesbaar het is.
Zoals iedere Rus zijn Dostojewski en Tolstoi gelezen heeft, zo zou eigenlijk iedere Nederlander in ieder geval de Max Havelaar gelezen moeten hebben.
Ja, als we dan toch terug naar een VOC-mentaliteit moeten, dan horen daar ook een paar Max Havelaars bij. ;-)
Leuk altijd, hoe schrijvers menen dat hun producten de oorzaak zijn voor de grote veranderingen in de wereld.
De laatste alinea zou inhoud krijgen als deze begon met ‘ik wil graag geloven dat…’
De genialiteit van Douwes Dekker staat (helaas?) los van mijn progressiviteit of Nederlanderschap. Het gebrabbel van JPBalkenende over VOC-mentaliteit is van het zelfde (kleine) kaliber als deze toe-eigening van een taalgenoot door ?progressieve Nederlanders?. Als een Engelsman zich op de borst klopt over Orwell of een Fransman over Celine zegt dat even weinig over hen, Engeland of Frankrijk als het oeuvre van Multatuli zegt over Berend of Nederland.
@3: maar daar is het hele patenten systeem op gebaseerd. Wat je hebt uitgevonden is niet belangrijk. Wat je patenteert wel. Op dezelfde manier is ‘Max Havelaar’ niet de veroorzaker van een wijzigende mentaliteit, maar slechts het eerste of bekendste ‘patent’ op de beschrijving daarvan.