Mosselen lusten geen plastic soep

ACHTERGROND - Onderzoek heeft aangetoond dat plastic deeltjes in zeewater problemen oplevert voor het leven in de zee. Maar vooralsnog nemen overheden geen maatregelen.

Blauwe mosselen die leven in water met daarin kleine plastic deeltjes, eten minder dan mosselen in schoon zeewater. Steeds meer plastic afval belandt in de oceanen, met vooralsnog onduidelijke gevolgen voor het zeeleven. Een onderzoeksteam onder leiding van Bart Koelmans, hoogleraar water- en sedimentkwaliteit in Wageningen onderzocht de gevolgen van polystyreen nanodeeltjes in zeewater voor de blauwe mossel.

Onvoorstelbaar grote massa’s plastic drijven in het zeewater. Stromingen verplaatsen zwerfafval zodat het zich verzamelt in extra hoge concentraties op bepaalde plekken in de grote oceanen. Het is moeilijk de grootte van deze zogenoemde plasticsoep in kaart te brengen, maar schattingen lopen op tot wel twee keer het oppervlak van de Verenigde Staten. Ook in afgelegen gebieden, ver weg van vervuilende samenlevingen, drijft veel plastic in het water. Steeds meer vogels of zeezoogdieren blijken menselijk afval in hun maag te hebben.

De ingrediënten van de plasticsoep

Het probleem gaat verder dan het zichtbare plastic in de oceanen. Plastic verdwijnt eigenlijk niet nadat het geproduceerd is, maar het kan na lang dobberen wel tot kleinere deeltjes uiteenvallen. Zonlicht maakt het broos of de kracht van golfslag breekt het af, resulterend in plastic deeltjes kleiner dan vijf millimeter. Zeeorganismen kunnen deze deeltjes niet onderscheiden van voedsel.

Tegenwoordig worden kleine plasticdeeltjes ook bewust geproduceerd. Fabrikanten stoppen zogeheten nanodeeltjes, vaak nog geen honderd nanometer groot (een nanometer is een miljoenste van een millimeter) steeds vaker in cosmetica, zoals scrubgel of zonnebrandcrème. Nanoplastics zijn goedkoper dan natuurlijke alternatieven. Via het doucheputje stromen ze het riool in. In waterzuiveringsinstallaties glippen ze vervolgens door de filters en zo vinden nanoplastics hun weg richting zeewater.

Mosselen in plasticsoep

De onderzoekers voegden polystyreen nanodeeltjes van maar 30 nm groot toe aan water uit de Noordzee. Deze nanoplastics zijn voor het blote oog onzichtbaar, maar door hun roze kleur goed met een microscoop te herkennen. Wanneer mosselen in Noordzeewater met toegevoegde nanoplastics leefden, scheidden ze pseudopoep uit, terwijl ze dat niet deden in zeewater zonder plastic deeltjes. Mosselen produceren pseudopoep om anorganische, niet verteerbare stoffen van eetbare materie te scheiden. Blijkbaar herkent de mossel de plastic deeltjes als laag voedzaam en ruimt hij het op via de pseudopoep, zo concludeert Koelmans. Maar de mossel scheidt niet alles uit. Met een microscoop waren ophopingen van de roze deeltjes zichtbaar in de mosselen.

Verder hadden de nanoplastics een effect op de filteractiviteit van de mosselen in het onderzoek. Mosselen krijgen hun eten binnen door voorbij stromend zeewater te filteren. De mosselen sloten hun kleppen bijna helemaal als ze in water zaten met plastic deeltjes, dus ze namen minder eten op. Op de lange termijn krijgt de mossel zo waarschijnlijk te weinig voedsel binnen, voorspellen de Wageningse onderzoekers.

Niet alleen de mossel heeft last van nanoplastics in zee. Chemische stoffen kunnen zich aan plastic hechten. Als mosselen het plastic binnenkrijgen, worden ze daardoor mogelijk blootgesteld aan gifstoffen. En als het in hun lichaam opstapelt zijn ook de organismen die mosselen eten de sigaar. Mosseletende mensen vormen daarop geen uitzondering.

De omvang van het probleem

De mosselen werden in deze studie gedurende acht uur geobserveerd, dus alleen directe effecten van blootstelling aan nanoplastic werden onderzocht. Langetermijngevolgen zijn voorlopig nog onbekend. De geteste concentraties plastic nanodeeltjes waren hoger dan schattingen over wat er nu in zeeën ronddrijft. Maar omdat productie van nieuw plastic doorgaat, is de verwachting dat de geteste concentraties op termijn relevant worden. Vervolgonderzoek moet uitwijzen hoe groot de problemen zijn op de lange termijn, zowel voor de mossel als voor andere zeedieren, of degenen die ze opeten.

De EU en de Nederlandse overheid erkennen inmiddels dat de plastic massa problemen oplevert voor het leven in zee, maar ze zijn nog niet overgegaan tot actie. De Nederlandse Plastic Soup Foundation is wel al overtuigd dat plastic niet in cosmetica hoort en voert actie om verdere groei van de onderzeese plastic afvalberg te voorkomen. Ze heeft al een aantal Nederlandse bedrijven overgehaald om geen nanoplastics meer voor cosmetica te gebruiken.

Via Sciencepalooza.